Herengracht 325

In de 18e eeuw was hier een porseleinwinkel

De eerste vermelding in het Stadsarchief van bebouwing op deze locatie aan de Oude Herengracht dateert van 1632 als het huis waar ‘De Bonte Cray‘ in de pui staat wordt genoemd bij verkoop van het buurpand.

De eerste vermelding van verkoop van het pand zelf stamt uit 1639 als kleermaker Fock Janszn het voor ƒ 3025,– koopt. In 1690 komt het huis voor ƒ 2700,– in eigendom van Jacobus Oudenhoren, meester-timmerman, die het vijf jaar later alweer verkoopt aan Pieter Segers, voor ƒ 3225,–. Ook hij heeft het huis maar kort in bezit en verkoopt het in 1701 voor ƒ 4000 aan weduwe Anna de Wild. Bij deze verkoop duikt voor de laatste keer de naam ‘De Bonte Kraey’ op. Het huis blijft tot 1769 in de familie, tot de kleinkinderen van Anna de Wild het pand verkopen voor ƒ 2400.

In 1741 zijn de 28-jarige Louis Datijn en Maria Bosman, eerder gehuwd met Pieter de Groot, in ondertrouw gegaan en na hun huwelijk laten ze in 1742 een testament opmaken waarin staat dat de ‘echteluyden’ wonen op de Herengracht, hoek Goudsbloemsteeg. En uit de personele quotisatie uit hetzelfde jaar blijkt dat Datijn er een porseleinwinkel heeft.

De rechter kussendeur geeft toegang tot de overtimmerde vroegere steeg

Herengracht 325 staat afgebeeld in het ‘Grachtenboek’ met daarin gravures van de grachtenpanden aan de Herengracht en Keizersgracht tussen 1768 en 1771. Het lage winkel-woonhuis lijkt echter in niets meer op het huidige pand: het bestaat op deze afbeelding uit een begane grond en kapverdieping, en heeft een klokgevel met festoenen aan de zijkanten en een gebogen fronton. In de pui zijn twee toegangsdeuren met daarvoor een brede stoep loodrecht op de gevel geplaatst. Aan de rechterzijde grenst het pand aan het ‘Goudsblomsteegje’, waaraan een achterhuis grensde.

Sindsdien is er veel veranderd. Rond 1800 is hier – mogelijk met behoud van de kern op de begane grond – een sober ogend woonhuis gebouwd met drie even hoge woonverdiepingen en een slechts aan de voorzijde bestaande vierde verdieping onder een rechte kroonlijst en met een zadeldak. Op de begane grond zijn in Empirestijl drie fraaie toegangsdeuren met waaierpanelen en erboven twee snijramen met levensboom.

Voormalig scheepschirurgijn verloofde zich met meisje van lichte zeden

In dezelfde tijd is het pand over de Goudsbloemsteeg heen gebouwd. Deze steeg liep oorspronkelijk door de binnentuinen naar Singel 368, ook een Stadsherstel pand. Nu herinnert vrijwel niets meer aan deze afgesloten ‘gang’: aan de kant van het Singel geeft de steegdeur toegang tot het trappenhuis van de bovenwoningen van nummer 366. En aan Herengracht 325 geeft de meest rechter van drie kussendeuren toegang tot de voormalige steeg met het achterhuis.

In de tijd dat de steeg nog bestond, in juni 1775, vindt naar alle waarschijnlijkheid in dit huis een spraakmakende crime passionel plaats. Enkele maanden daarvoor heeft de wat oudere voormalig scheepschirurgijn Johannes Bartholomeus Ferdinandus van Gogh kennis gekregen met ene Annaatje Smitshuyzen, in het Hoerhuis. Van Gogh is van plan om te trouwen met Anna, die verhuist naar de voorkamer van het pand aan de Herengracht op de hoek met de Goudsblomsteeg, boven de schoenmaker. Omdat het dwarse woonhuis op de zuidhoek van de steeg zeer ondiep is en dus waarschijnlijk geen voor- en achterkamer bezit en ook geen winkelruimte beneden lijkt te hebben is het aannemelijk dat het hier om ons pand gaat.

Frederik Muller koopt enkele buurhuizen naast zijn verkooplokaal

Ondanks de verloving blijft Anna volgens Van Gogh echter “by aanhoudendheid in ontugtigheid” leven. Als Anna besluit de verloving te verbreken zou Van Gogh haar uit wanhoop met zijn eigen bloed een brief schrijven. Als hij bij haar wil langsgaan wimpelen de bewoners van de achterkamer – Teunis Jansen en zijn zus Maria en de weduwe Dina Eykens in wiens kamer Anna verblijft – hem af met de smoes dat Anna niet thuis is, “(of)schoon hij haar voor ‘t open venster had gezien”.

Als Van Gogh Anna uiteindelijk te spreken krijgt en zijn verzoeningspogingen tevergeefs blijken, trekt Van Gogh zijn mes, naar eigen zeggen om zichzelf van het leven te beroven. Uiteindelijk doodt hij echter zijn “geweezene Liev”, wat hij zich pas realiseert bij het zien van haar bloed op zijn hand. De gebeurtenis houdt de gemoederen bezig en is voer voor meerdere boeken, een toneelstuk en een ets van de onthoofding van Van Gogh op de Dam in 1778.

Sinds 1849 heeft Frederik Muller (1817-1881), boekhandelaar, bibliograaf en volgens zeggen de “grootste antiquair die Nederland gekend heeft” zijn verkooplokaal een paar panden verder op nummer 329, waar hij in het achterhuis woont. Vanaf 1860 koopt hij er voor de opslag enkele buurhuizen bij en zo komt ons pand in 1861 in zijn bezit.

Zij danste aan het Duitse hof en in alle beroemde theaters

Op 23 september 1949 staat in de Telegraaf een artikel met de kop “Mara Herlé in grote armoede gestorven”. Herlé is een vrijwel vergeten prima ballerina, op internet is nauwelijks iets over haar terug te vinden. Maar als we het Weekblad Cinema & Theater en De Telegraaf mogen geloven was zij in haar tijd een ‘grande dame’ die de “beau monde van West Europa in vervoering bracht”.

Mara Herlé begon haar loopbaan als balletdanseres in het Operahaus te Boedapest onder leiding van balletmeester Compilli. Al op 16-jarige leeftijd danste zij voor de excentrieke koning Ludwig II van Beieren en later was zij prima ballerina in het hofballet van keizer Wilhelm II van Duitsland. Haar talent bracht haar als solodanseres naar beroemde theaters als Wintergarten in Berlijn, die van Chemnitz, München, Hannover en – als leidster van het ballet – naar het Darmstadter hoftheater. Daar kwam zij in contact met de kringen die het Europa van voor de Eerste Wereldoorlog regeerden.

Op Helgoland trouwde Herlé met een Zweedse prins – wiens naam zij altijd geheim heeft gehouden – maar hij scheidde van haar vanwege de vele volhardende protesten tegen dit morganatisch huwelijk. Het huwelijk werd tenslotte bij de wet ontbonden verklaard.

Ze stierf in diepe armoede en eenzaamheid

Rond 1914 vestigde Herlé zich in Amsterdam waar zij naam maakte als madame Herlé. Ze werkte met dirigent/ componist Max Gabriel en toneelspeler/ regisseur dr. Willem Royaards en had producer Muriloff als leerling. Daarnaast opende zij een dansstudio aan de Herengracht 325 en zij gaf haar dansadviezen in alle schouwburgen van Amsterdam.
Ballet was in die tijd sterk gericht op circus- en varietévermaak, maar werd rond deze tijd een serieuze discipline; en madame Herlé gaf onder meer onderwijs in plastische danskunst en gaf amateur- en beroepsopleidingen. Ook werkte ze rond 1928 als ‘balletmeesteres’ mee aan de grote revue ‘Hallo Parijs!’ van Willy Yardaz met Louis Davids.

Mara Herlé had de Duitse nationaliteit, maar was van onbesproken gedrag waardoor zij na de Tweede Wereldoorlog niet in de problemen kwam. Toch waren het blijkbaar geen makkelijke jaren en ze raakte in ‘diepe armoede’. Een heel kleine vriendenkring bleef haar trouw en de laatste jaren moest zij door hen onderhouden worden. In 1949 is zij volgens De Telegraaf op 77-jarige leeftijd “onder de erbarmelijkste omstandigheden en volkomen vergeten voor de buitenwereld heengegaan. Zelfs haar intiemste vrienden en leerlingen zijn onkundig gebleven van haar dood en begrafenis.”