1872
Bouwjaar
V
Vondelkerk
Vondelstraat 120, AmsterdamOp het midden van de deftige Vondelstraat, met haar statige burgerwoonhuizen en villa’s, valt de Vondelkerk met haar vijftig meter hoge toren op. Zowel het ontwerp van negentien huizen in de Vondelstraat als de indrukwekkende Vondelkerk zijn van bouwmeester P.J.H. Cuypers, bekend van het Centraal Station en het Rijksmuseum en onze Posthoornkerk. Cuypers geloofde in een samenleving met de katholieke kerk als middelpunt. Niet voor niets beschouwde hij de Vondelkerk als zijn mooiste kerk en ging hij zelf in de Vondelstraat wonen met uitzicht op de kerk.
1880-1977
In gebruik als kerk van het Allerheiligst Hart van Jezus
1969
Controversieel VPRO programma P.C.Hooftprijs-winnaar Gerard Reve
1984
Stichting Vondelkerk redt het kerkgebouw van sloop
1985, 2004
Eerste en laatste restauratie o.l.v. architect André van Stigt
1996
Aankoop door Stadsherstel
Nu
Rond het middenschip zijn kantoren. Middenschip is te huur voor concert, kerkdienst, congres, receptie, huwelijk
Architectuur
Gemetselde hoge gewelven
In 1872 werd de eerste steen gelegd van de kruisbasiliek aan de Noordkant van het Vondelpark. Het begin van een nieuwe rooms-katholieke kerk in neogotische stijl. Een jaar later was het geld echter op en waren er slechts twee traveeën van het koor met apsis klaar. Een apsis is een halfronde, of veelhoekige, nisvormige ruimte aan een kerk.
Met behulp van een loterij van ‘kunstvoortbrengselen en voorwerpen van smaak’ werd in 1875 een bedrag van 45.000 gulden opgehaald om de kerk af te bouwen. De bisschop van Haarlem wijdde in 1880 de kerk van het Allerheiligst Hart van Jezus in, de officiële naam van de Vondelkerk.
P.J.H. Cuypers ontwierp de Vondelkerk naar middeleeuws voorbeeld. De gotiek was zijn uitgangspunt, maar hij was altijd op zoek naar vernieuwingen. Hij gebruikte moderne technieken, zoals de stalen constructie voor de toren. Hij groepeerde de zijkapellen rondom een hoge toren, een kenmerk dat in veel van zijn kerkontwerpen terug te vinden is. De grote toren op de kruising is in 1904 door een brand verwoest en later door een ontwerp van zoon Jos Cuypers vervangen.
Omdat het alternatief, helemaal geen Vondelkerk meer, voor ons uiteraard totaal onaanvaardbaar was, moesten we, hoe pijnlijk dat ook was, wel kiezen voor een realistische aanpak.
Kunsthistorica Lydia Lansink in ‘Een toekomst voor de Vondelkerk’, een uitgave van Stichting Vondelkerk, Amsterdam 1985.
Gebruik
Herbestemming kerk
Nadat de kerk in 1977 buiten gebruik werd gesteld, werd het voor één gulden verkocht aan een belegger die er niet naar omkeek. De kerk raakte snel in verval en krakers namen er hun intrek. Om het gebouw te behoeden voor sloop, werd in 1981 de Stichting Vondelkerk in het leven geroepen. Met behulp van restauratiearchitect André van Stigt ontstond een plan voor de verbouwing van de Vondelkerk met als uitgangspunt om er weer een publieksruimte van te maken.
De herbestemming van de Vondelkerk is in tal van opzichten een doorbraak in het denken over de restauratie en herbestemming van kerken en leidde tot de oprichting van het Amsterdams Monumentenfonds. Het bleek in de jaren daarna een lichtend voorbeeld voor andere initiatieven.
Sinds de oplevering in 1986 zijn er tal van activiteiten en huren creatieve bedrijven er kantoorruimte. Het middenschip van de Vondelkerk is te huur voor diners, recepties, huwelijken en cultuur en het is een geliefd podium voor klassieke musici.
Rol van Stadsherstel
Tussen de gewelven
Om de exploitatie van de kerk sluitend te maken, heeft Stadsherstel delen met glas afgescheiden en verhuurd als kantoorruimte. De inbouw is zo transparant mogelijk gehouden, zodat de ruimtewerking van de kerk voelbaar blijft. In de kelder zijn in 2003, naar ontwerp van bouwkundig ingenieur Remco van Dam, de toiletten geplaatst, die ooit nog zijn gekozen als mooiste toiletten van Nederland.
Vooral de urinoirs van de heren zijn ingenieus tussen de gewelven aangebracht. De in schoonmetselwerk uitgevoerde ribben van de gewelven steken mooi af tegen het strakke witte sanitair. De in hout en glas uitgevoerde puien scheiden de diverse ruimtes.
In het midden van de kerk is, recht naar boven kijkend, een blauw schild te zien met een symbolische weergave van de heilige stad Jeruzalem. De gebrandschilderde ramen hebben onder andere voorstellingen van de vier evangelisten, Marcus, Mattheüs, Lucas en Johannes.
Dankzij een bijdrage van de Vrienden van Stadsherstel zijn het synchroon torenuurwerk en slaghamer en de schilderingen gerestaureerd.
Meer informatie
de Lange, H. (2007). Cuypers een bouwkunstig alleskunner, Trouw
Arcam
de Roever, M. (2002). De pioniers van de Vondelstraat, Ons Amsterdam
Archief Stadsherstel
