Burgemeester P. Ph. Paulplantsoen 7

In de 17e eeuw kreeg Broek zijn voorname uiterlijk

Rondlopend in Broek in Waterland waan je je in een openluchtmuseum. Het dorp ontstond aan het Broekermeer, waar na de drooglegging in 1628 een plas overbleef: het Havenrak. Het dorp groeide hieromheen. Na de middeleeuwen waarin men vooral rondkwam van landbouw en later veeteelt en in de 16e eeuw van de koopvaart en haringvangst, groeide het in de 17e eeuw uit tot renteniersdorp voor bemiddelde Amsterdammers. Toen kwamen ook de statige huizen. Van hout, vanwege de slappe ondergrond.

Veel Broeker huizen zijn ‘driebeuken’, het oudste type woonhuis in Noord-Holland. Deze huizen hebben vaak aan de achterzijde een brede stelp: het ‘woonvierkant’, al hadden deze mogelijk oorspronkelijk een agrarische functie. Aan de voorzijde hadden de woningen vaak een pronkkamer, een ceremoniële voordeur en decoraties zoals een in het hout gestoken of gesneden deurkalf. Deze rijkelijk versierde deurkalven waren vooral populair in de 17e en 18e eeuw.

Eigenlijk is er sindsdien weinig veranderd aan de bebouwing, al zijn de huizen in de loop van de tijd wel verbouwd, waardoor de meeste gevels nu 18e of 19e-eeuws zijn. Ook veel van de deurkalven zijn verloren gegaan.

Chique of armoe: het beroemde Broekergrijs zou eigenlijk grondverf zijn

Sommige ‘verhalende’ deurkalven waren voorzien van jaartallen, teksten of voorstellingen zoals over een man die fortuin had gemaakt met de walvisvaart, of over de inscheping van een jonge man met zijn familie wenend op de kade, later afgebeeld als ‘succesvolle planter’ te midden van slaven en tropische producten.

Broek in Waterland is vooral bekend vanwege de eigen kleur: het Broekergrijs. Maar dit was niet altijd zo. Al in de 18e eeuw stond het pittoreske dorp juist bekend om zijn ‘bonte veelkleurigheid’, houten gevels waren in allerlei pasteltinten geschilderd, niet ongewoon in die tijd. Ook marmer imitaties werden gebruikt om huizen een voornaam aanzien te geven.

In de 19e eeuw versoberde het kleurgebruik. Hiervoor zijn verschillende verklaringen. Zo zou men in economisch mindere tijden de huizen in een voordelige grijze grondverf hebben gezet zonder een deklaag aan te brengen. Later zou het overgebleven verf zijn na het schilderen van een grote hangar voor de Tweede Wereldoorlog. Maar ook wordt gezegd dat het ‘parelgrijs’ kalk is, vermengd met een beetje blauwsel.

In elk geval wordt het sinds Broek in 1971 de status kreeg van beschermd dorpsgezicht aangehouden als de belangrijkste kleur om eenheid te behouden, al komen witte tinten en het (boeren)groen ook regelmatig voor.

Huurder sinds 1989

Het hofje aan het Paulplantsoen was oorspronkelijk bestemd voor ouderen, maar met de bouw van een woonzorgcentrum eind jaren tachtig verhuisden veel van hen naar dit nieuwe onderkomen. De vrijgekomen woningen aan het hofje werden daarop juist toegewezen aan jongeren. Tot de toenmalige eigenaar Wooncompagnie in 2012 tot sloop van het hof besloot.

Een aantal huurders, die hier vaak al lange tijd naar tevredenheid woonden, protesteerde tegen dit voornemen. Een van hen, de bewoner van nummer 7, woont hier al sinds 1989 en heeft dus alle perikelen rond de sloopplannen en de daaropvolgende jarenlange onzekerheid meegemaakt. Want nadat het hof in 2013 met hulp van het Cuypersgenootschap de gemeentelijke monumentenstatus kreeg, werd in 2016 alsnog een nieuw sloop- en nieuwbouwplan ingediend. Deze huurder heeft een archief opgebouwd van alle artikelen die in de media verschenen over de ontwikkelingen rondom het plantsoen.

De bewoner is blij dat Stadsherstel het hof heeft kunnen redden en is goed te spreken over de positieve insteek en over de keuze voor renovatie die aan de huurders wordt gelaten. Zelf heeft hij alleen voor onderhoud van de woning gekozen, met name uit financieel oogpunt.