Bakkerijmuseum

Hier woonden arbeiders, knechten en sjouwerlieden

Het originele pand stamt uit 1658. Het stond toen aan het Hazepad nummer 11 in Zaandijk. Dit pad is onderdeel van wat vroeger het buurtje ‘achter de kerk’ was, nu bekend als Domineestuin. De dijk bij Zaandijk is vermoedelijk aan het einde van de 14e eeuw aangelegd.

Na het einde van de 80-jarige oorlog, in 1648, bloeide de economie van Zaandijk op. De bevolking groeide en haaks op de dijk werden paden gemaakt en volgebouwd. Aan de Zaanzijde gingen, toen er een molen en daarmee bedrijvigheid kwam, de rijke kooplieden en moleneigenaren wonen. Aan de andere zijde kwamen ambachtslieden: de arbeiders, landmannen (boerenknechten), molenknechten en sjouwerlieden, maar ook winkeliers.

Het Hazepad was één van de belangrijke paden in Zaandijk, vanwege de ligging aan de Sluissloot waar goederen vanaf de Zaan naar de molens in het achterland werden vervoerd. Het pad was vernoemd naar oliemolen De Oude Haas, die via het pad kon worden bereikt.

Begin 19e eeuw is aan het begin van het pad, waar dit pand tussen staat, te zien dat de bebouwing aaneengesloten met de nokrichting, haaks op het pad staat. In de jaren ’30 van de vorige eeuw raakte het buurtje in verval. In de tweede helft van die eeuw werden er sloten gedempt en voor oude panden kwam nieuwbouw in de plaats.

Ovens bijna twee eeuwen in gebruik

Het huis was oorspronkelijk een woonhuis, gebouwd voor een knecht van de bakker (’t kan ook zijn zoon geweest zijn) die gevestigd was aan de Lagedijk te Zaandijk, schuin tegenover de ingang van het Hazepad. Aan het einde van de zeventiende eeuw wordt „eene verbeetering” aan het pand aangebracht. De bakkerij wordt er aangebouwd. Hiervoor werd in 1697 een stukje grond aangekocht door Jan Dircksz. de Backer. Naast bakkers waren er ook bewoners met een gecombineerd boeren- en bakkersbedrijf.

Klaas Bolding, een bakkerszoon uit Zaandam, koopt in 1892 voor ƒ 3700, — het pand van Gebr. Swart. Bakker Swart gaat zich dan samen met zijn zwager, Piet Molenaar, richten op een in 1888 al opgericht bedrijf. Dat bedrijf groeide onder de naam Molenaar’s Kindermeelfabrieken uit tot een zeer groot bedrijf, Tot in de jaren zestig van de vorige eeuw is Molenaar’s Kindermeel marktleider met meer dan 7 miljoen verkochte pakjes kindermeel. Dat is mede te danken aan de goede – zorgvuldig geteste – kwaliteit van het kindermeel, en de vele positieve aanbevelingen van artsen en verpleegkundigen. Maar ook de goede ervaringen van ouders van jonge kinderen, de heldere reclames en de zeer redelijke prijs van het product maken Molenaar’s Kindermeel tot een begrip.

Redding door het te verplaatsen

Tot 1905 blijft Klaas Bolding zijn krachten uitsluitend wijden aan het bedrijf aan het Hazepad. De bakkerij wordt dan toevertrouwd aan de eerste knecht: Theunis Tervelde. Later wordt deze als zetbaas opgevolgd door Wybrand Roos, die in 1940 overlijdt. Gerrit Koerse beheert het bedrijf nadien tot aan de sluiting in 1956. Het pand heeft dan zijn beste jaren gehad en wordt met sloop bedreigd. “Het was toen ontdaan van de meeste architectonische kwaliteiten; de roeden uit de ramen gezaagd, luiken verwijderd, de makelaar (een bolvormige versiering met houten spiraal op de spits van ’t gevelschot) verdwenen, het sierlijk ingewerkte gevelschot, met pilastertjes boven de winkelingang, vlak afgezaagd, de dooddeur in het midden van de onderpui weggetimmerd en vervangen door een smal venster, het interieur van de oude bakkerij vervangen door moderne ovens, armelijk en onaantrekkelijk van uitvoering”.

Maar een redding is nabij. In de zomer van 1970 werd het huis met de bakkerij overgebracht naar de Zaanse Schans. Het transport vond weer op de bekende manier plaats: stevig verpakt werd het geheel, opgehangen tussen twee kraanwagens van de fa. Joh. Schol, wiegend door de Zaanstreek gereden en tenslotte op de Schans op de nieuwe fundering geplaatst.

19e eeuwse bakkerswinkel

Door bouwhistorisch onderzoek, vergelijking met andere panden en bakkerijen en door archiefonderzoek bleek een reconstructie van het pand en de bakkerij mogelijk. Naast de authentieke plee op de slootkant en het walletje met wasbeun, kwam er ook modern sanitair in de woning. Een deel van de bakkerij werd afgezonderd voor de keuken; vroeger kookte de bakkersvrouw namelijk in de bakkerij. En boven werd er bij de slaapkamers een badkamer gemaakt. Naast de oven in het achterhuis was de kelder met een opkamertje erboven, beiden zijn weer in de oude situatie teruggebracht. Voor het bouwen van de oven werd oud materiaal gebruikt, samengebracht uit restanten van andere oude ovens. Ook het winkelinterieur is gemaakt van oorspronkelijke onderdelen uit een 19e eeuwse bakkerswinkel zoals de balusters, de kastjes, de planken en de toonbank.

De meelschuur achter op het erf, met het zaagselhok op de slootkant, waren van ’t Hazepad verdwenen: zaagsel en meel werden sinds jaren niet meer per schuit aangevoerd. Na „brainstorming” van overlevenden die de oude situatie nog kenden is een reconstructie van deze onontbeerlijke gebouwtjes gemaakt. Met steun van Wessanen is deze restauratie van het complex tot stand gekomen.

Bakkerijmuseum en snoepwinkeltje

In het pand kwam een bakkerijmuseum dat in 1972 nog geopend is door koningin Juliana. De Zaanse Schans vierde toen haar 10-jarig jubileum. In 2001 kwamen Prins Willem Alexander en Maxima ook bij dit winkeltje op bezoek.

Het museum is een waar eerbetoon aan het oude bakkersgilde. De winkelinventaris dateert uit de 19e eeuw en herbergt een scala aan Oudhollandse lekkernijen en snoepgoed. De bakkerij, compleet met authentieke stenen zaagseloven, bevat een grote verzameling antieke voorwerpen voor het bakken van brood en het maken van suikerwerk, als ook diverse koekplanken, receptenboekjes, koektrommels en beschuitvaten.

Boven de voordeur van de winkel is ook de naam van het museum te zien. Een Duivekater is een traditioneel feestbrood, dat voornamelijk in de streek ten noorden van Amsterdam wordt gebakken. In het Zaans uitgesproken als Deuvekater. Het is een langgerekt ovaal, zoet witbrood, dat rond Pasen, Pinksteren en met de kerstdagen wordt gegeten.

De echte Noord-Amsterdamse of Zaanse Duivekater is een zogenaamd vloerbrood, dat wil zeggen op de plaat gebakken. In het museum is het brood te proeven en kopen. De naam stamt waarschijnlijk af van een restant dialect van het “oud-Germaans”, namelijk Deuvels Kakor = Duivelskoek. Het zou zelfs een offerbrood geweest kunnen zijn.

In de Germaanse tijd werd een wild zwijn als grafgift meegegeven. Dat vond men zonde op den duur en daarom werd het nagebootst in brood. Sommige Duivekaters hebben vier uitstekende “knobbels” op de vier. De rudimentaire poten van het zwijn.

Lekker als hij enkele dagen oud is

255 gram meel, 4 gram gist, 50 gram witte basterdsuiker, 1/4 tl zout, Rasp van 1/2 citroen, 1/4 tl kardemom, 1/2 tl kaneel (optioneel), 100 ml lauwwarme melk, 35 gram gesmolten boter, 1 ei, 1 el vanillesuiker.

Meel en gist roeren. Suiker, zout, citroenrasp en kaneel erbij roeren. Daarna melk, boter en de helft van een geklutst ei erdoor. Op het werkblad 15 minuten soepel kneden. Dan als bal in een bebloemde kom 1 uur afdekken met een vochtige theedoek op kamertemperatuur en laten rijzen.

Dan de lucht eruit drukken op het werkblad. Maak er een ovale vorm van en leg het op bakpapier met een stukje ingevet huishoudfolie er over en laat het 45 minuten opnieuw rijzen. Bestrijk de bovenkant met het ½ geklopte ei met beetje melk/room en vanillesuiker, maak een snee in de lengte (een Franse knip). Zet het in een op 200 graden voorverwarmde over voor 30 minuten. Het brood is gaar als het hol klinkt als je op de onderkant van het brood klopt. Een dunne plak duivekater met boter is het lekkerste als hij enkele dagen oud is.