1638
Eerste kerk in boerderij
C
Consistorie Zaandijkerkerk
Kerkstraat 10-16, ZaandijkIn de consistorie van de Zaandijkerkerk zijn twee woningen gerealiseerd voor jongvolwassenen met de autismespectrumstoornis (ASS). Het had niet langer moeten duren of de in verval geraakte consistorie met kerk waren er niet meer geweest. Mede dankzij de inzet van erfgoedliefhebbers staat het er nog. Nu met een mooie nieuwe functie.
1642
Eerste stenen kerkgebouw
1879
Herbouw kerk en consistorie
1972
Parochie verhuist
1978
Cultureel Centrum
1987
Leegstand, sloop dreigt
2013
Stadsherstel eigenaar
2017
Restauratie
Nu
Woningen en toegankelijke toren
Geschiedenis
Buurtje Vijf Broers
In de Tachtigjarige Oorlog werden alle 19 huizen verwoest
In 1494 bouwde Heyndrick Pietersz, bijgenaamd Oudt Heyn, aan de westelijke Zaanoever een huis. Hij had vijf zonen die ook daar hun woningen hebben gebouwd. Hierdoor ontstond een buurtje dat de ‘Vijf Broers’ werd genoemd. In het begin van de 80-jarige Oorlog (1568-1648) telde men negentien huizen die geheel verwoest werden. In 1613 telde men vijftig huizen en in 1741-1742 waren er 257 huizen. In 1626 werd een voetpad, het latere Gruispad, aangelegd, zodat men in Westzaan naar de kerk kon gaan.
In 1638 werd door ds. Jacobus Borstius in Zaandijk een kerk in een houten stolp gesticht. Op dezelfde plaats werd in 1641-1642 een stenen kerk gebouwd. Aan deze kerk werd in de jaren daarna veel veranderd. In de nacht van 18 op 19 mei 1878 gingen de kerk en consistorie door een grote brand verloren. De brand ontstond ten westen van de kerk en met de kerk gingen een scheepswerf, twee timmerwerven, twee woonhuizen, een boerderij en een deel van de openbare school verloren.
De schade aan de kerk en consistorie werd vastgesteld op 35.000 gulden. De overblijfselen van het kerkgebouw werden voor 1.000 gulden publiekelijk verkocht.
Ontwerp
Gemeentearchitect
Gerrit van der Koogh
Na de brand werd besloten om de kerk op de bestaande fundering te herbouwen. Hierdoor kon men 4.000 gulden besparen. De kerk met consistorie werd door de Zaandamse gemeentearchitect Gerrit van der Koogh ontworpen. Op 19 september 1878 werd de herbouw van de consistorie aan fa. Vredenduin & Co te Zaandijk voor 3.090 gulden gegund. De consistorie kwam in januari 1879 gereed. De kerk werd door een andere aannemer gebouwd.
Door een bijdrage van 1.000 gulden kreeg de gemeente Zaandijk het recht om in de toren een klok en een uurwerk te plaatsen en in eigendom te hebben.
De kerk met toren en consistorie is architectuurhistorisch van waarde als voorbeeld van een neo-romaanse kerk met neogotisch interieur uit het oeuvre van W.G.J. (Gerrit) van der Koogh (Zaandam 23 december 1872 – aldaar 11 mei 1928), gemeentearchitect van Zaandam. Het schip, noordertransept, de toren en consistorie zijn nog ongewijzigd in hoofdvorm, materiaal en detaillering aanwezig.
Ook stedenbouwkundig is de kerk met toren en consistorie van waarde vanwege de beeldbepalende ligging in het historisch gegroeide deel van Zaandijk. Van der Koogh realiseerde een hofje in Koog aan de Zaan, het eerste woningbouwproject alsook het allereerste woningbouwproject in Zaandam, in opdracht van woningbouwvereniging Zaandams Belang. Van der Koogh was hiervan in 1906 medeoprichter en secretaris. Ook is hij bekend geworden als tekenaar van vooral stadsgezichten en landschappen.
Rol van Stadsherstel
Kom kijken
Het was 5 voor twaalf maar gelukkig is het gelukt om dit monument te redden en het een nieuwe passende functie te geven.
In de Zaandijkerkerk bent u van harte uitgenodigd om het resultaat te bekijken. Op de 3e verdieping van de toren heeft u een prachtig uitzicht op de molens van de Zaanse Schans. Onderweg naar boven komt u enkele bijzonderheden tegen. Zoals het 17e-eeuwse met de hand vervaardigde uurwerk, een schenking want de oude was al weg voordat wij eigenaar werden. De originele klok werd eind vorige eeuw verkocht en leidt een tweede leven in de Hervormde Kerk van het Friese Aldeboarn. Op borden geven wij verdere informatie over de geschiedenis en het project. Maar ook krijgt u vanuit de toren inkijkjes in de kerk en op de opmerkelijke Hammerbeam constructie aldaar.
De Zaandijkerkerk is elke werkdag van 10.00 tot 15.00 uur geopend voor publiek. De kerk is goed bereikbaar met de trein, de fiets of de auto. Vanaf station Zaandijk, halte Zaanse Schans is het 15 minuten lopen naar de kerk. Parkeren kan gratis op het achtergelegen terrein naast de kerk.
Lees HIER meer over de redding, de kerk, de bijzondere architectuur de zorginstelling, ontwikkeling van het gebied en de prijzen die we gewonnen hebben voor dit project.
Vrienden bedankt
De Vrienden van Stadsherstel hebben bijgedragen aan de restauratie en het weer toegankelijk maken van de zeer vervallen toren.
Meer informatie
Bronnen:
Zaanserfgoed
Archief Zaanstreek
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Delpher
Aan dit project hebben meegewerkt:
Aannemer casco: Aannemersbedrijf F.W. Onrust uit Amsterdam
Architect casco: Hooyschuur Architecten B.V. uit Wormerveer
Aannemer woningen: Aannemingsmaatschappij Friso Almere B.V.
Architect woningen: Nunc architecten uit Zaandam
Dit project had zeker niet tot stand gekomen zonder breed plaatselijk draagvlak:
Stichting Honig-Laanfonds, Historische Vereniging Koog-Zaandijk, BredeNHof Stichting, P.M. Duyvisfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, De Bijll Nachenius Fonds, Amsterdams Monumenten Fonds, Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk, Vrienden van Stadsherstel, gemeente Zaanstad en provincie Noord-Holland.
