Stromarkt 9

Een houtconstructie over twee panden

Uit het “cohier van 1553” valt op te maken, dat Jan Jansz van Leijden twee huisjes naast elkaar bezat, waarvan hij zelf het huidige nummer 11 aan de Stromarkt bewoonde. Evenals verkoper Cornelis Ketelaar voordien. Nummer 9 werd in delen verhuurd.

Nu is er niet meer aan af te zien dat het ooit tweelingpanden waren. Binnen is nog wél te zien dat het gebouwd is als één constructie. De houtconstructie met zwanenhalskorbelen loopt namelijk van nummer 9 naar nummer 11 door.

De gevels waren toen beiden trapgevels. Nadat de panden in 1609 in verschillend eigendom kwamen, werden zij elk op eigen wijze verbouwd. In de 18e eeuw kregen de panden een hals- en een klokgevel. Op een prent uit 1835 is dat nog te zien. Eigenaar Hendrik Beerenburg liet die verbouwing uitvoeren en twee ornamenten aanbrengen die lieten zien dat hij hier woonde en werkte. In 1878 is de laatste grote wijziging uitgevoerd, die aan de onderpui.

Het huis heeft door alle verbouwingen nu een gebogen kroonlijst in Lodewijk XIV- stijl. De houten puien die over de gehele breedte van de twee panden zijn aangebracht, zijn toegangen naar de twee souterrains en de benedenwoningen. In het midden van de twee panden geeft een deur toegang tot de bovenwoningen.

Eigenaar liet zich vastleggen door Rembrandt

Van 1644 tot 1661 is één van de beroemdste artsen van de 17e eeuw, Dokter Nicolaes Tulp (1593-1674) de eigenaar. Hij is maar liefst viermaal burgemeester van Amsterdam, maar is nu vooral bekend van Rembrandts schilderij de Anatomische Les van Dokter Nicolaes Tulp.

Elke winter gaf Tulp lessen in anatomie en ontleding van het menselijk lichaam. Om dit wettelijk te mogen doen, mocht hij alleen lijken gebruiken van opgehangen criminelen. In zijn artsenfunctie werd hij in 1632 afgebeeld door Rembrandt.

Tulp verhuurde het pand. Of hij nog verbouwingen heeft gerealiseerd weten we niet. Het Professor Tulpplein, waar wij ook panden hebben gered, is naar hem vernoemd.

Op de plattegronden van de kelder, begane grond, eerste verdieping en zolder is in het rechterhuis de vermoedelijke oorspronkelijke indeling getekend, met voorhuis en binnenhaard met stookplaats en bedsteden. Links de situatie na de verbouwing van Beerenburg uit 1725. Dan zijn de beneden- en bovenwoning samengetrokken via een nog steeds bestaand trappenhuisje achterin het pand, waar ook de bedsteden op uit kwamen.

Uit diezelfde tijd stamt de inrichting van de keuken in het souterrain met kasten en tegels. Achterin de bovenhuisjes zijn waterstenen aanwezig en onder de stoep een waterput.

Als erfgenaam Wolving in 1799 overlijdt, leren we het huis goed kennen via een boedelbeschrijving.

Geneeskrachtig tegen koortsen en pijnen

Hendrik Beerenburg, die in 1724 eigenaar van dit pand werd, is de uitvinder van het Beerenburg- kruidenmengsel. Vermoedelijk werd het kruidenmengsel samengesteld volgens een oud familierecept. Zijn vader Nicolaas Beerenburg, een immigrant uit het Duitse Lingen, werd in 1730 beboet omdat hij bij het Damrak als kwakzalver zijn waren – kruiden? stond te verkopen.

Hendrik Beerenburg (Lingen ± 1680 -1748) had in 1731 als wijnkoper zijn poorterschap gekocht, hetgeen nodig was om lid van het wijnkopersgilde te worden en wijn en gedestilleerd te mogen verkopen bij zijn kruidenmengsels. In 1742 was hij breukmeester, hij oefende dus een geneeskundige praktijk uit.

Hendrik liet de gevel wijzigen, waarbij hij het handelsmerk T WAPE van VENETIEN boven de deur in de puibalk liet aanbrengen. Een verwijzing naar de lagunenstad, vanwaar eeuwen Oosterse kruiden naar het westen werden verhandeld. Het stelt een gevleugelde leeuw van Sint Marco met een menselijk gezicht voor, met in zijn voorpoten een opengeslagen bijbel waarin men op de pagina’s de initialen H.B. van Hendrik Beerenburg kan lezen.

Bovenop het pand wordt een beer in een burg (burcht) geplaatst. Sprekende wapens, waarin de afbeelding verwijst naar de naam van de drager, waren vooral in de tweede helft van de 17e eeuw in de mode gekomen. Zij worden bij veel families aangetroffen die zich in de 18e eeuw van een familiewapen voorzagen.

Geheim recept door de 9e generatie in het graf meegenomen

Beerenburg’s zakjes met een geheim kruidenmengsel werden met name bij de voorbijvarende Friese schippers populair. Getrokken op brandewijn of jenever vormden ze, aldus Beerenburg, een probaat middel tegen “een Vervuilde en Bedorven Maag, Scheurbuik, Blauwschuit in de Leeden en Doodt ook alle Wormen in Oude en Jonge Personen”.

Het huis, met een zeker recept in kruiden – en ook de distilleerderij aan de Nieuwendijk, op de hoek van de Gouwenaerssteeg- werd steeds vererfd. Na ruim 200 jaar van katholieke verwanten van Beerenburg, werd mejuffrouw Maria Emma van Deventer (1899-1969) in 1943 de laatste eigenaar en bewoonster van het huis. Volgens een berichtje uit dat jaar, verwierf zij als 9e generatie het geheime recept.

De laatste erfgename van het geheime recept, de kinderloze Maria was verbitterd door het leven en wilde aan niemand het geheime recept prijsgeven. Al claimt het merk “Weduwe Joustra” wel dat zij het recept gekregen hebben en lijkt het er op dat meerdere bedrijven het hebben gehad. Mogelijk werden enkele tientallen verschillende kruiden gebruikt voor het drankje: kalmoes, duizendguldenkruid, zoethout, sandelhout, gentiaanwortel, laurierblad en jeneverbes. Maar sinds de 17e eeuw zijn er veel plaatselijke varianten gemaakt, die de naam Beerenburg niet mochten gebruiken. Vandaar de diverse spellingvariaties op de naam.