Het stookhok van de Amstelkerk

Van provisorisch naar permanent

De Amstelkerk is de enige overgebleven houten noodkerk in Amsterdam. Aan deze eigenzinnig geplaatste kerk danken wij een van de mooiste pleinen van Amsterdam: het Amstelveld. Dit stadsgedeelte kwam in de vierde stadsuitleg van 1662 tot stand en zodra de financiën het zouden toelaten moest op het daarvoor aangelegde Amstelveld een grote, stenen gereformeerde kerk verschijnen voor de bewoners van dit tweede gedeelte van de grachtengordel, die bijna het hele terrein zou beslaan.

Om echter aan de onmiddellijke behoefte te voldoen werd in de jaren 1668-1670 door stadsbouwmeester Daniël Stalpaert (1616-1676) alvast een relatief klein noodgebouw neergezet, zodat de diensten tijdens de bouw van de definitieve kerk gewoon door zouden kunnen gaan. De tijdelijke kerk kwam om die reden op de hoek van de bouwlocatie, met het voornemen “het plein of veld aan die Kerk egter groot genoeg te laaten, om op het zelve, t’eenigen tyde, eene steenen Kerk te konnen zetten”.

Deze sobere kerk, zonder toren, was uitgevoerd in ongeverfd grenenhout en had een vloer van eenvoudige straatklinkers. Maar al snel na de bouw kwamen er – meestal bakstenen – aanbouwen, zoals de tochtportalen, woningen voor de koster en de deurwaarder en een bakkerij voor de armen. In 1733 werd eerst een houten stookhuis toegevoegd aan de zijde van de Reguliersgracht; een eeuw later werd deze vervangen door een gemetseld exemplaar.
De stenen kerk zou er nooit komen.

De hele kerk deinde mee met het klokgelui

De ‘voor’ (restauratie) foto’s van de Amstelkerk horen wel tot de meest duidelijke voorbeelden van het belang van ons werk. Op een van deze foto’s zien we het vervallen pand vol graffiti, met ernaast een totaal verrotte klokkenstoel. Hoe anders is de situatie nu.

Komend over de brug over de Reguliersgracht richting Kerkstraat  springt direct de teruggebrachte klokkenstoel in het oog, pal achter het kleine stookhuisje op het dak van de kerk. De originele luidklok werd bij de grote verbouwing van de Amstelkerk in 1840 verwijderd, waarschijnlijk door bouwvalligheid. De klok werd destijds verkocht als oud metaal.

Bij het 300-jarig bestaan van de als tijdelijk bedoelde Amstelkerk in 1970 werd deze voorzien van een nieuwe klokkenstoel met klok, een geschenk van de gemeente Amsterdam. De nieuw gegoten luidklok was veel groter en daardoor zwaarder dan de oude. Direct bij het inluiden op 20 maart begon met de slagen niet alleen de klokkenstoel, maar heel het gebouw zacht mee te deinen. De skeletconstructie bleek toen al niet zo best meer te zijn. In 1982 was een van de stalen ophangbouten dusdanig doorgeroest of versleten dat de klok bij het luiden scheef en klem in de stellage zakte. Nog tijdens de dienst haalde de brandweer de klok naar beneden en stalde die tussen de stoelen in de kerk in afwachting van restauratie.

Dit zou tot 1990 duren. Nadat wij de kerk gerestaureerd hadden en de klokkenstoel terugplaatsten, opende Prins Claus de kerk met het luiden van de klok. De speciaal daarvoor gemaakte klepel hangt nog steeds in de Amstelkerk.

Voor al uw monumentale momenten

Het kleine aanbouwtje, ooit heel functioneel gebouwd als stookhok van de kerk, is nu onderdeel van de afdeling Exploitatie Bijzondere locaties. Onze collega’s van deze afdeling zorgen er met een zeer divers cultureel aanbod voor dat iedereen zich welkom voelt in onze monumenten. In 14 monumentale evenementenlocaties bent u welkom voor een van onze – jaarlijks maar liefst 2500 -activiteiten: van klassiek tot jazz-, pop- en wereldmuziek en van dans tot lezingen, theater en kinderactiviteiten. Hier vindt u het gehele actuele cultuurprogramma. Ook kunt u deze locaties huren voor uw eigen gelegenheid, zoals een vergadering, diner, rouwbijeenkomst of bruiloft.

Ook de Amstelkerk zelf is een van deze Bijzondere Locaties en zodoende het toneel van allerlei culturele activiteiten en exposities. Wekelijks is er op zondag bovendien nog een kerkdienst, sinds 2006 door de Amstelgemeente. Wij vinden het heel waardevol dat dit dankzij de gedeelde bestemming van het gebouw zo mooi naast elkaar kan bestaan.

Tijdens kantooruren is de kerk van binnen te bekijken. U kunt dan ook de wisselende exposities bezoeken, zoals de thematentoonstellingen in het viering-jaar van Amsterdam 750 die 30 oktober 2024 van start gaan.