Koestraat 16

Twee panden verderop staat het Wijnkopersgildehuis

De Koestraat kent een lange, levendige geschiedenis. Nadat het terrein onderdeel was van het Bethaniënklooster, waar de koeien gemest en gefokt werden om onder andere de schutters van goed vlees te voorzien, werd het pad langs de voormalige stal gaandeweg meer een woonstraat. De meeste huizen aan de even zijde dateren uit de 18e eeuw. Over het pand op nummer 16 is weinig bekend. Het meest opvallend hier is wel het dubbelpand ter hoogte van de huidige nummers 10-12: het Wijnkopersgildehuis.

Omstreeks 1551 werden hier drie woonhuizen gebouwd. Speculant Claes Jansz Geus trok ze in 1611 samen achter een nieuwe voorgevel met drie halsgevels, waarna het pand in gebruik werd genomen als herberg. In 1630 kocht het gilde van wijnkopers het huis en liet het grondig verbouwen door stadsbouwmeester Pieter de Keyser, zoon van Hendrick. Op nummer 12 kwam een zelfstandig woonhuis en achter de monumentale natuurstenen toegangspoort op nummer 10 vestigde zich het gildehuis met een gildezaal, vergaderruimte en grote kelders voor opslag. Het rijksmonument is een van de weinige overgebleven gildehuizen van de stad en heeft de oudst bekende halsgevels.

Hun baby werd geboren in Westerbork

Sinds de jaren twintig van de vorige eeuw wonen hier op 1-hoog Gerrit Hillesum (1881-Auschwitz, 1942) en Rebecca Hillesum-Kopee (1881-Auschwitz, 1942). Van de zes kinderen overlijden er vier op nul- of eenjarige leeftijd. In 1934 verliezen zij ook nog hun 20-jarige dochter. Hun enig overgebleven kind, zoon Elias Hillesum (1915-Auschwitz, 1943) is evenals zijn vader koopman in manufacturen.

Hij stond – of had een aanvraag gedaan om te staan – op de Markt voor Joden. Oorspronkelijk was aan de Gaaspstraat een speeltuin, maar nadat Joodse kinderen hier geweerd werden vorderde de bezetter de plek in 1941; achter hekken kwam hier een markt ‘alleen toegankelijk voor Joodsche verkoopers, Joodsche koopers en Joodsche bezoekers’. Behalve als markt fungeerde het als terrein waarvandaan opgepakte Joden werden afgevoerd. Toen er in 1943 nauwelijks nog Joden waren, kwam de markt tot een eind. In 1986 kwam hier het Kindermonument, vervaardigd door kunstenares en oud-verzetsstrijder Truus Menger-Oversteegen.

In 1938 verlooft Elias zich; begin van de oorlog woont hij elders met zijn echtgenote Hanna (1918-Sobibor, 1943). In november 1942 wordt er een babydochtertje Rebecca Susanna geboren; hoogst waarschijnlijk in Westerbork waar zowel Elias als Hanna dan al sinds oktober zitten. Rebecca mag slechts 4 maanden oud worden; zij wordt net als haar moeder in april 1943 in Sobibor vermoord. Elias wacht later die maand in Auschwitz hetzelfde lot