Het Wapen van Leiden

Dichtgezet en verwaarloosd

De steeg is genoemd naar de schipper Dirk van Hasselt, die in 1364 en 1381 wordt vermeld en hier waarschijnlijk een huis bezat. De naam komt al voor in 1400.

Het huidige pand komt uit de 1e helft van de 17e eeuw, dat zien we onder andere aan de korte sleutelstukken met ojief profilering. In de monumentbeschrijving staat de gevel beschreven als: “Het heeft een aardige onderpui met een latere opbouw, wat ook in de opbouw van de voorgevel te zien is. De achtergevel is gepleisterd”.

Toen we dit pand samen met de twee buurpanden aankochten (er was trouwens nog een pand bij de koop betrokken; Het Markerhuisje) wisten we al dat hieronder bijzondere resten van een oud gebouw zouden kunnen zitten; het ‘Kasteel van de Heeren van Amstel’ werd het in de volksmond genoemd.

De panden 2, 4 en 6 waren, al voordat Stadsherstel ze aankocht, geheel dichtgezet, uitgesloopt en verwaarloosd. Dat was o.a. omdat ze in het verleden meerdere malen gekraakt waren. Aan de achterzijde werden ze verstevigd met op en neren (aan de buitenkant van het pand bevestigde balken die een pand op zijn plaats moeten houden). Dat was nodig, omdat de panden anders in elkaar zouden storten.

Ontdekt bij de bouw van een parkeergarage

Bij de aanleg van parkeergarage “De Kolk ”gerealiseerd door ABN- AMRO, waren in 1994 na onderzoek muurresten aangetroffen van een versterkt gebouw uit het einde van de 13e eeuw. In zijn totaliteit ging het om een vondst van groot historisch belang; het kon gezien worden als één van de hoogtepunten uit het archeologisch onderzoek in Amsterdam van de laatste 30 jaar. Met deze vondst werd het vroegst bekende bakstenen bouwwerk van de stad ontdekt.

In 1999 werd een tweede onderzoek uitgevoerd, en eind 2002 een derde onderzoek, onder de panden aan de Dirk van Hasseltssteeg 2,4 en 6. Deze keer werd de zuidwesthoek van het complex en – voor het eerst- ook een deel van het binnenterrein in kaart gebracht. Daarbij kwam ook een stuk funderings- geschiedenis aan het licht; er zijn boven elkaar funderingen aangetroffen uit de 13e, de 14e, de 17e en de 20e eeuw.

Dichtgemaakt met argexkorrels

In het verleden zijn voorstellen gedaan om de archeologische resten – in de vorm van een museum – voor het publiek toegankelijk te maken. Uitvoering van deze voorstellen zou alleen kunnen tegen zeer hoge kosten.

Het college had, begin 2002, dan ook besloten dat de verdere besluitvorming aan een nieuwe gemeenteraad moest worden voorgelegd. Er werd ook besloten dat in elk geval ‘een omkeerbare situatie’ zou moeten bestaan. Oftewel : de onderzoekslocaties werden niet met grónd dichtgegooid maar me argexkorrels. Dat zijn korrels die, mocht het nodig zijn, makkelijk uit de ontgravingsput gezogen kunnen worden. Dit ingeval in de toekomst toch besloten zou worden dat de resten zichtbaar gemaakt moesten worden.

Het derde onderzoek onder de panden aan de Dirk van Hasseltssteeg was op dat moment nog niet uitgevoerd.

Kleinschalige bezienswaardigheid

In 2001 waren wij in gesprek met de gemeente om de drie pandjes 2,4 en 6 aan te kopen. Dit was vijf jaar voordat we 50 jaar werden. Ter viering daarvan waren wij van plan iets bijzonders te doen voor de stad. Als één van de mogelijkheden werd toen de opgraving ‘de Kolk’ gekozen. Mede aanleiding was dat wij net na onze opricting in 1956 gevestigd waren in de Dirk van Hasseltssteeg. We speelden toen met de gedachte om, in het kader van de restauratie van de panden, een deel van de archeologische resten (het gedeelte onder en zo mogelijk ook achter de panden 2-6, zichtbaar en toegankelijk te maken voor publiek, of voor besloten rondleidingen.

In de opzet die wij voor ogen hadden zou er samengewerkt worden met het Amsterdams Historisch Museum, om zo een laagdrempelige en kleinschalige bezienswaardigheid te creëren. De funderingen zouden toegankelijk gemaakt worden vanuit de begane grond van nummer 2-6. Op de begane grond zou dan een winkel of kantoor kunnen komen, verhuurd aan bijvoorbeeld een historische vereniging. Een vereniging die de restanten dan kan laten zien.

Waar veel restauratiegeld naartoe gaat

Als mogelijk thema werd door ons ‘Amsterdam ondergronds’ gesuggereerd. Met dit plan wilden we vooral laten zien waar altijd een groot deel van de restauratiekosten naartoe gaat; namelijk het ondergrondse deel van een pand. Bijna alle panden die Stadsherstel restaureert, behoeven een nieuwe fundering. De panden 2-6 hadden al een nieuwe stalen buisfundering (in Amsterdam het meest gebruikte type bij restauraties) gekregen toen de naastgelegen parkeerkelder gebouwd werd. Dit zou een mooie kans zijn om, naast de archeologische resten, ook het funderingssysteem aan geïnteresseerden te laten zien en uit te leggen.

Ook was het idee om te kijken of er kabels en leidingen en grondopbouw, eventueel in gereconstrueerde vorm, getoond konden worden.

Wij hadden dit plan aan de gemeente voorgelegd. In de ‘Stuurgroep Opgraving de Kolk’ werd toen met groot enthousiasme gereageerd. Het voorstel werd gezien als een onverwachte nieuwe kans om hier toch iets goeds tot stand te brengen. In oktober 2002 werd dan ook de 3e opgraving onder onze panden uitgevoerd. Er werd bij die opgraving alvast rekening gehouden met ons idee, zodat de voorzieningen, die nu voor de opgravingen werden aangebracht, zoveel mogelijk later hergebruikt zouden kunnen worden.

Funderingen, leidingen en archeologie

Wat wilden we laten zien:
– 13e eeuwse fundering, dit zijn funderingsresten van het oudste stenen bouwwerk in Amsterdam tot nu toe gevonden. Opbouw: scheepshuiden, balken en kloostermoppen.
– 15e eeuwse fundering, van een groot stenen bouwwerk. Opbouw: palen, balken, slieten en stenen (bijzonder type want normaal gesproken zitten er geen palen onder).
– Regenton die door de oudste funderingsresten geboord is.
– 17e eeuwse fundering, de originele fundering van de pandjes 2, 4 en 6. Opbouw: palen, langshout, stenen, Rotterdamse funderingsmethode.
– 20e eeuwse fundering, de nieuwe fundering die onder de pandjes 2, 4 en 6 is aangebracht toen er naast ons pand een parkeerkelder gebouwd werd en de oorspronkelijke, 17e eeuwse fundering niet meer goed bleek.
– Opbouw: betonnen segmenten, betonnen vloer, kassen in oorspronkelijke bouwmuur.

Wat wilden we nog meer laten zien:
– Leidingen in de straten, wat zit er allemaal, kabel, PTT, riool, water, gas, elektra
– Opbouw van het grondpakket
– Hoe ging men vroeger om met o.a. lekke kelderbakken: verschillende lagen plavuizen over elkaar aanbrengen, schelpen eronder
– Tentoonstellingsruimte voor archeologische vondsten.
– Ook wilden we onderzoeken of er vanuit de parkeergarage “de Kolk” de opgravingen zichtbaar gemaakt kunnen worden.

Maar helaas is het plan in de koelkast beland. Dat had in eerste instantie te maken met het waarschijnlijk niet goed kunnen conserveren van de 13e eeuwse funderingsresten. Maar, wat in het vat zit verzuurt niet, zullen we maar zeggen. Wij hopen dat de resten ooit weer een keer zichtbaar gemaakt zullen worden.