Welke Stadsherstelmonumenten hebben een oorlogsverhaal?
Eigenlijk is er over elk Stadsherstelmonument wel een bijzonder verhaal te vertellen. Dat kunnen mooie verhalen zijn, maar ook verdrietige. Wij vinden het in ieder geval belangrijk dat de panden er nog staan, zodat al die verhalen beter verteld kunnen worden en wij niet zullen vergeten. Lees de selectie verhalen over verzet, onderduiken, de Hongerwinter en Mussert.
De Waakzaamheid; waar Mussert, het verzet en onderduikers samenkwamen
Stadsherstel werd in 2016 eigenaar van het oudste houten horecagebouw van Nederland. Het staat in Koog aan de Zaan en er zit nu nog steeds een horecagelegenheid in, net zoals tijdens de oorlog. Gedurende de Tweede Wereldoorlog was het authentieke Zaanse pand meer dan eens het toneel van verschillende scènes uit de bezettingstijd. Zo sprak NSB-leider Mussert er op 29 januari 1935 al een volle zaal toe, terwijl een grote groep communisten buiten protesteerden tegen het groeiende fascisme. Mussert was politicus, gaf leiding aan de NSB en collaboreerde met de nazi’s.
De eigenaren van het gebouw, Hendrik en Louise Ero, sloten zich aan bij de Nederlandse verzetsorganisatie de Stijkelgroep. Ze kwamen bijeen in De Waakzaamheid. In 1942 werden zij verraden, opgepakt en ze overleefden de oorlog niet.
Ook moesten in 1942 dansende bezoekers van De Waakzaamheid het ontgelden: zij werden in elkaar geslagen door leden van de Zaanse NSB-weerafdeling. Na de oorlog vervulde de uitgaansgelegenheid een laatste oorlogsrol: De Waakzaamheid werd een afmeldingsbureau voor onderduikers die zich in de omgeving hadden schuilgehouden.
Hoe de chocoladefabriek door pudding tewerkstelling kon voorkomen
Chocoladefabrikant Van Houten bleef ook in oorlogstijd het goed voorhebben met haar personeel en inwoners van Weesp, waar hun fabriek stond. Op de plek van hun eerste fabriek, aan de Oudegracht 69, liet de familie in 1906 de Van Houtenkerk, ook wel het chocoladekerkje genoemd, bouwen. Stadsherstel nam deze kerk in 2009 over. In het rijksmonument met prachtig Jugendstil interieur, worden nog steeds kerkelijke activiteiten naast culturele gehouden. En soms, zoals bij het chocoladefestival, wordt u verwelkomt door een heerlijke chocoladegeur.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog deden zowel de familie Van Houten als de kerk veel op maatschappelijk gebied. Zo bood de kerk onderdak aan twee schoolklassen, wiens gebouw gevorderd was door militairen. Er werd ook onderdak verschaft aan diverse onderduikers en er werden wapens verborgen in de preekstoel en onder de loodzware tafel in de consistorie. De toenmalige dominee Van Wijk was namelijk ook hoofd van de Binnenlandse Strijdkrachten. En de Zusterkring, opgericht tijdens de crisisjaren ’30 , organiseerde acties om geld voor de behoeftige medemens in te zamelen.
Bij een restauratie zijn restanten gevonden van verduisteringspapier. Gedurende de oorlog voerde de bezetter verduisteringsmaatregelen in om te voorkomen dat geallieerde bommenwerpers hun weg naar Duitsland zouden vinden of materiaal zouden droppen. En toen de toelevering van cacao in de Tweede Wereldoorlog moeizaam werd, schakelde de fabriek over op de fabricage van onder meer pudding- , vla- en juspoeder. Zo hield men de arbeiders buiten tewerkstelling in Duitsland en kon het bedrijf draaiende blijven. Daarbij zorgde Van Houten voor voedsel voor zowel het eigen personeel als de rest van de Weesper bevolking, bood onderdak aan onderduikers èn organiseerde zomerkampen voor de kinderen van de werknemers.
Amstel 87 in de hongerwinter gesloopt
Amstel 87 werd in de hongerwinter gesloopt. De Hongerwinter was de winter aan het eind van de Tweede Wereldoorlog van 1944 tot 1945, en het was één van de koudste winters ooit. Er was grote schaarste aan voedsel en brandstof omdat de Duitsers de wegen afgesloten hadden. Het leidde, met name in de steden van West-Nederland, tot hongersnood. Minstens twintigduizend mensen kwamen om het leven. Amstel 87 was in 1944/1945 ingestort omdat het hout, zoals vloerbalken, dat uit het pand gehaald werd als brandstof diende. In Amsterdam zijn vele panden op die manier verwoest. Vaak waren dat huizen van afgevoerde Joden.
Stadsherstel heeft verschillende gaten in de stad weer aangeheeld, zo ook dit pand. In 1962 is het pand weer teruggebouwd met gebruikmaking van de originele natuurstenentop die opgeslagen lag.
De halsgevel bestaat uit gedeelde klauwstukken, gebogen lijstvormig fronton met dubbele tegenkrul, vulling en kuif in Lodewijk XVI-stijl, net zoals de panden Amstel 83 en 85
Fort Diemerdam; het verhaal van de 8 jarige Joodse onderduikster
En we willen graag eindigen met een indrukwekkend onderduikverhaal dat zich afspeelt op het Fort Diemerdam. Stadsherstel kocht dit pand in 2006, restaureerde het, en herbestemde het tot openbaar toegankelijk terrein en horeca. In de bunkers wordt de geschiedenis in woord en beeld verteld zoals over de Joodse Rina.
In 2007 heeft Rina haar onderduikherinneringen opgeschreven. Zo beschreef zij hoe ze te midden van andere Joodse onderduikers en zelfs Duitse militairen de dagen doorbracht, hoe ze naar school ging en hoe ze kerst vierden. Ook de brief van haar vader, die haar na de oorlog ophaalde, is zeer ontroerend. Lees hier beide verhalen.
