Voormalige politieposten in Amsterdam en omgeving

Een eeuw geleden waren in Amsterdam alleen al meer dan vijftig politieposten. Ze werden speciaal voor die functie gebouwd of in bestaande gebouwen ondergebracht zoals in de Haarlemmerpoort en Montelbaanstoren. Veel zijn verdwenen of hebben een andere bestemming gekregen.

Elke buurt haar eigen politiepost

Amsterdam kende meer dan vijftig politieposthuizen. Ze werden begin vorige eeuw gebouwd om toezicht te houden in de buurten. Ze ontstonden na een ingrijpende hervorming van de Amsterdamse politie in 1878. De oude nachtwacht werd opgeven en voortaan moesten agenten in 48 uursdiensten volgens een strak schema wachtlopen. Tussendoor mochten zij in de nieuwe wachthuizen in hangmatten een uiltje knappen. Binnen elk politiedistrict (‘sectie’) werden twee tot vier van deze politieposthuizen ingericht, dag en nacht bemand door een brigadier en voorzien van een moderne, telegrafische verbinding. De wachthuizen dienden ook als opvang voor nachtelijke arrestanten en als EHBO-post.
Als gevolg van de stadsuitbreidingen schoten de politieposten begin 20ste eeuw als paddenstoelen uit de grond. De Dienst Publieke Werken moest de nieuwe wachthuizen bouwen.  De houten of stenen gebouwtjes werden uitgevoerd in de populaire Zwitserse chaletstijl of volgens de principes van de Amsterdamse School. Sommige politieposten werden gecombineerd met openbare toiletten.

Overbodige politiehuizen

Er raakten diverse posthuizen overbodig vanwege de opkomst van de rijwielsurveillance. Dankzij het stalen ros hoefden agenten hun rondes niet meer te lopen en konden zij grotere afstanden afleggen. Maar volgens voormalig politieman Jim Nijman ook vanwege de opkomst van de telefonie. Slachtoffers hoefden niet meer naar een politiepost om een melding te doen, maar konden erover bellen.

Nog drie politieposthuizen over

Van de houten politieposthuizen in chaletstijl zijn er nog drie over: Buiksloterweg 9b, Nieuwezijds Voorburgwal tegenover de postzegelmarkt en Frederiksplein bij de Achtergracht. De andere posthuizen zijn uit het straatbeeld verdwenen, de meeste gesloopt bij de renovaties van pleinen waar ze stonden. (Bron: Ons Amsterdam juni 2012: Politie in buurthuisjes)

Politiepost Nieuwezijds Voorburgwal 289

In 1915 werd de houten politiepost op de Nieuwezijds Voorburgwal omgebouwd tot openbaar toilet voor zowel mannen als vrouwen, waaraan dringender behoefte was in dit uitgaansgebied. Nu is hier het gezellige restaurant Stadspaleis gevestigd.

Politiepost Buiksloterweg 9b

Deze politiepost uit 1916 is ontworpen door de Dienst Publieke Werken met een agentenkamer, een kamer voor de postcommandant, een fietsenbergplaats en twee cellen. Het werd eerst door de gemeente- en daarna door de waterpolitie gebruikt. Het is nu een woonhuis.

De politiepost kenmerkt zich door de kleinschaligheid en de landelijke uitstraling Het gebouwtje is uitgevoerd in een expressieve variant van de Amsterdamse School. Waar in Oud-Zuid de huizen in deze trant voornamelijk in roodbruine bakstenen werden uitgevoerd. In het geval van de politiepost in Noord werd gewerkt met witgeschilderde houten bekleding. De zwart omkaderde luiken geven blijk van een grote aandacht voor de detaillering. Deze uitwerking in de Amsterdamse School stijl sluit aan bij de verderop gelegen tuindorpen die in dezelfde periode tot stand kwamen, maar ook bij de landelijke dijkhuisjes van oudere datum die zich bevinden langs het Noordhollandsch Kanaal. (Bron: www.arcam.nl/politiepost.)

Niet in Amsterdam maar toch zeker de moeite waard om te noemen zijn de prachtige politieposten van W.M. Dudok in Hilversum.

Politiepost Larenseweg 277A uit 1916 in Hilversum

Dit is waarschijnlijk het eerste werk van architect W.M. Dudok, directeur van gemeentewerken, in Hilversum. Het bestaat uit een portaal, toilet, cel en wachtlokaal en is in hout opgetrokken. Het pandje is gebouwd in een voor het vroege werk van Dudok karakteristieke, aan de Amsterdamse School verwante bouwtrant. De politiepost stond oorspronkelijk aan de Kerkbrink en is in zijn geheel verplaats naar de huidige locatie, waar het de functie heeft van kapperszaak.

Politiepost Kleine Drift uit 1919 in Hilversum

‘Over het Spoor’ was in 1915 een probleemwijk. Hoog tijd dus dat daar politietoezicht kwam, zo eiste een groot aantal buurtbewoners per brief aan de burgemeester van Hilversum. In die tijd hadden nog weinig mensen een telefoon, waardoor de politie dichtbij te bereiken moest zijn als er iets aan de hand was. Daarbij kon met de politiepost “in deze uitermate lelijke buurt althans een begin worden gemaakt met de verbetering van de bebouwing”, zo stond in de brief.
Het functionele gebouwtje werd met veel aandacht voor detail door Dudok ontworpen. Het politiebureau, met wachtlokaal en twee cellen had een aanbouw voor de slangenwagen en de rijwielbrancard. Dudok ontwierp een gebouw in de stijl van de Amsterdamse School. Het doet met zijn royale dakpannen-dak en groot uitgevallen schoorsteen dramatisch aan, maar het valt ook goed op.
Een markant detail is het deurkozijn in de vorm van een parabool en de deur met visgraatmotief. Bijzonder is ook de plint langs de buitenmuren, die de gevel doorbreekt en is te gebruiken als zitbankje. Het strenge gebouwtje krijgt daardoor een wat vriendelijker karakter. De post is nu bedrijfsruimte. (Bron: dudok.org.)

Het gevangenisje van Duivendrecht Rijksstraatweg 118

Deze politiepost met twee arrestanten lokalen werd in 1923 ontworpen door J. Rigter voor de gemeente Ouder-Amstel in Duivendrecht. (Bron: Historisch Amstelland.)

Meer kleine politiebureaus gezocht

Kent u nog meer kleine politiebureaus? Geef ze aan ons door. Neem contact op met Stella van Heezik op
06-5343 4767 of stuur een e-mail naar stella@stadsherstel.nl.