Overgenomen: de Bullekerk in Zaandam

Stadsherstel heeft de bijna 400 jaar oude Westzijderkerk te Zaandam overgenomen. In de kerk is de geschiedenis van Westzaandam prachtig af te lezen. We zijn blij te kunnen melden dat de kerk weer een openbare functie krijgt. Lees meer over de Zaanse scheepsbouwers die deze kerk verfraaiden en waarom de Westzijderkerk de vreemde bijnaam Bullekerk kreeg.

Oorspronkelijk was het interieur van de kerk eenvoudig en doelmatig. Dat was de algemene trend bij protestantse kerken die na de beeldenstorm, in de zestiende eeuw, als kritiek op de katholieke beeldenverheerlijking ontstonden. In een later stadium zijn er wel verfraaiingen in de kerk aangebracht. Dat werd onder anderen uitgevoerd door de beeldsnijders die zich in West- en Oostzaandam gevestigd hadden als gevolg van de grote ontwikkeling van de Zaanse scheepsbouw in de zeventiende eeuw. Als er tijd over was, sneden zij met veel liefde en kennis van het ambacht werken voor de kerk. Mooi houtsnijwerk vindt u aan de burgemeestersbank (bij de zuidoostpilaar). Op de kap van de bank zijn onder andere Geloof, Hoop en Liefde en koning Salomo uitgebeeld, rechtsprekend over de twee vrouwen. Aan de voet van de zuiltjes staan afbeeldingen uit het Zaanse bedrijfsleven.

In 1644 werd de kerk met een preekstoel en ook weer fraai houtsnijwerk verfraaid. De grote houten pelikaan, onder de preekstoel, is een markant beeld in het interieur. Het dier is voorgesteld met drie jongen op een nest. Met de snavel opent de pelikaan haar borst en de hongerige jongen drinken van het bloed dat uit de wond naar beneden stroomt. De pelikaan die de jongen voedt met haar eigen bloed is een bekend religieus motief dat symbool staat voor de offerdood van Christus.

Aan de zuidoostmuur hangt houtsnijwerk van Evert de Leeuw. Het is het proefstuk dat hij in 1712 moest snijden, wilde hij de opdracht krijgen voor het snijden van de balustrade van het vrijwel vernieuwde orgel. Ook bracht hij versieringen aan op de burgemeestersbank.

De verbondenheid met het water, of het nu zout of zoet was, was ook in Westzaandam groot. Velen verdienden direct of indirect hun boterham in, op of aan het water. Walvisvaarders, scheepstimmerlieden, zeilmakers…zij woonden allemaal in deze streek en over het algemeen ging het hun voor de wind. In dat geval was er reden voor dankbaarheid in de vorm van een extra gift aan de kerk. Zo is het geschenk dat Richard Robbertsen aan de kerk in de vorm van het tiengebodenbord gaf nog aanwezig in de kerk. Richard was schipper of reder of misschien beiden. Hij woonde in 1646 in Westzaandam.

In de zuidelijke muur boven het portaal is de kogel ingemetseld die in de grond bij de bouw gevonden werd. De kogel is waarschijnlijk afkomstig uit gevechten met de Spanjaarden. Op de plek van de kerk bevond zich waarschijnlijk een schans. Op het glas-in-loodraam zijn de namen te vinden van de dertien mensen die zich ingespannen hadden voor de bouw van de kerk. Het wapen van Westzaandam is daar ook in opgenomen, het geeft de verbondenheid weer tussen kerk en staat. 

Waarom heet het de Bullekerk?

Tussen de glas-in-loodramen hangt het schilderij ‘Stiers Wreetheydt’. Aan het voorval uit 1647 dat op dit schilderij is weergegeven, dankt de kerk haar bijnaam de Bullekerk. De stier van Jacob Egh brak los. Het beest nam eerst de boer op z’n horens en vervolgens diens vrouw, de hoogzwangere Trijn Jans, die te hulp was gesneld. De stier wierp haar in de lucht en reet daarbij haar onderbuik open. Het kind werd als bij keizersnee geboren en kwam in een plas terecht. Jacob en Trijn stierven de dag erop aan hun verwondingen, het kind bleef echter in leven en werd in de pas gebouwde kerk als Jacob gedoopt. De kindersterfte was in die tijd hoog en negen maanden later overleed de baby alsnog. Hij werd bij zijn ouders in de kerk begraven. Bij de oostelijke ingang houden een schilderij en een grafzerk het voorval in herinnering.

Restauratie en herbestemming

Al in 1898 was de kerk er slecht aan toe, er waren grote scheuren in de buitenmuren. Het kerkbestuur schreef een aanbesteding uit voor het slopen van het gebouw, het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap adviseerde tot herstel van de kerk over te gaan. Maar dat de kerk er nog staat, hebben we niet aan de toenmalige Rijksbouwmeester Pierre Cuijpers te danken (Pierre Cuijpers was de grote architect van bijvoorbeeld het Centraal Station, het Rijksmuseum en katholieke kerken in die tijd. Stadsherstel heeft de Vondelkerk en de Posthoornkerk, beiden van zijn hand, in bezit). Hij onderzocht in dat jaar de fundering en constateerde dat die te bouwvallig was voor restauratie. De kerkvoogden deden vervolgens een eigen onderzoek en vroegen met een nieuw plan subsidie aan voor restauratie. Ondanks het negatieve advies van Cuijpers werd de subsidie verleend en kon de restauratie in 1899 starten. Het toekomstbestendige plan voor de Bullekerk.

Door terugloop van het aantal kerkgangers zag de Protestantse Gemeente zich in 2018 genoodzaakt om één van haar kerken af te stoten. Zij zag in Stadsherstel een goede partij om de Westzijderkerk een waardige toekomst te geven. Vooral het plan van Stichting Cultureel Centrum Bullekerk van twee Zaanse ondernemers, die de kerk straks van Stadherstel gaan huren, sprak hen aan (Stichting Cultureel Centrum Bullekerk is te bereiken info@bullekerk.nl). De ondernemers willen de kerk, samen met de al bestaande vrijwilligersgroep, dagelijks openstellen en onder andere de verhalen over Westzaandam vertellen naast het organiseren van diverse culturele activiteiten in de kerk. Natuurlijk mag een lekker drankje of hapje dan niet ontbreken. De komende maanden worden de plannen verder uitgewerkt en wordt gezocht naar financiering en fondsen die deze mooie Zaanse droom kunnen realiseren. 

Mocht u een idee hebben dan horen wij dat graag. U kunt contact opnemen met Stella van Heezik, hoofd communicatie, Vrienden en fondsenwerving van Stadsherstel Amsterdam.    

Bron:
​De kruyskerk van Westsaerdam, tweede druk