Een vliegveld in Amsterdam Noord

Een vliegveld in Amsterdam Noord? Jazeker, maar dat was wel 100 jaar geleden. In de tentoonstelling ‘Noord Vliegt’ in het Museum Amsterdam Noord, gevestigd in een voormalig badhuis in Vogeldorp, ziet u waar het precies was. Na de Eerste Wereldoorlog wilde Nederland binnen de burgerluchtvaart kunnen wedijveren met de rest van Europa. Er waren investeringen nodig en er moest maar gelijk een luchtvaarttentoonstelling komen.

Dus werd er gezocht naar een geschikt gebied. De organisatie kwam uit in Amsterdam Noord omdat de watervliegtuigen daar konden landen. Het tentoonstellingsterrein strekte zich uit tussen het Hoofdkanaal-West (tegenwoordig Johan van Hasseltkanaal) en de Papaverweg, en globaal vanaf het tegenwoordige Mosveld, tot aan de huidige Ridderspoorweg. Het vliegterrein liep ongeveer waar nu de dijk op het Mosveld ligt naar de IJtunnel. Exposanten uit binnen- en buitenland showden in de nieuw gebouwde hallen hun vliegtuigen. Het publiek genoot van de luchtdemonstraties. De organisatoren concludeerden dat deze Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam (ELTA) in 1919 een groot succes was.

Vliegtuigpionier Antony Fokker 

Toen de ELTA was afgelopen, kocht Anthony Fokker de tentoonstellingshallen en vestigde samen met de Amsterdamse fabrikant Trompenburg de N.V. Nederlandse Vliegtuigfabriek aan de Papaverweg. Door Fokkers oorlogsverleden – tijdens de Eerste Wereldoorlog gaf hij een grote impuls aan de Duitse militaire luchtmacht – werd gekozen voor een andere firmanaam dan zijn eigennaam. 
In de jaren ’20 was Fokker de grootste vliegtuigbouwer ter wereld. De fabriek had geen start- en landingsbaan, alle onderdelen werden op dekschuiten naar Schiphol getransporteerd om daar geassembleerd te worden. In 1951 werd de fabriek gesloten en verhuisde men naar Schiphol (nu Schiphol-Oost).
 

Foto links: 
Detail foto augustus 1919 deel van het vliegveld met hangars waar nu de Hagedoornweg is. Links op de foto het in 1918 opgeleverde Disteldorp. Boven de Papaverweg met het evenemententerrein waar Fokker na afloop van de ELTA zijn fabriek begon. Foto NIMH.
Foto rechts:
De N.V. Nederlandse Vliegtuigfabriek, Papaverweg 31-33. Foto Stadsarchief Amsterdam.

Meerdere vliegvelden in Amsterdam-Noord

Een aantal jaren eerder, in 1916, vestigde de Koninklijke Marine op het Zeeburgereiland in het IJ een vliegkamp. Er was plaats voor niet al te grote watervliegtuigen en er waren voorzieningen om de toestellen af te meren en op de wal te trekken. Dit vliegveld in Noord staat bekend als Schellingwoude.
Eind jaren dertig vestigde de Amsterdamse Club voor Zweefvliegen zich op het zweefvliegveld Tuindorp Oostzaan. Tijdens de mobilisatie kreeg het van de Militaire Luchtvaart de status van hulpvliegveld. Het kreeg de naam Buiksloot en beschikte over twee grasbanen met een lengte van ongeveer 600 meter en een breedte van 150 meter.

Een badhuis in Vogeldorp

In 1918 kampt Amsterdam met een hoge woningnood, de particuliere woningbouw staat stil door onder andere de oorlogsomstandigheden. Om de burgers toch een dak boven het hoofd te bieden, bouwt de gemeente een jaar later 500 tijdelijke woningen in Amsterdam Noord in de Nieuwendammerham. In principe zouden de woningen 35 jaar mogen blijven staan, maar door de voortdurende woningnood krijgt het een meer permanent karakter. In het nooddorp Vogeldorp zijn 313 betaalbare arbeiderswoningen en enkele gemeenschapsvoorzieningen zoals een badhuis en een administratiegebouw.

Het badhuis is gebouwd in traditionele Amsterdamse School-stijl en heeft de vorm van een Noord-Hollandse stolpboerderij. Er waren aparte openingstijden voor mannen en vrouwen en men kon gebruik maken van zes stortbaden en één kuipbad. Aan het eind van de 20e eeuw is de staat van het pand zeer verslechterd, het zou samen met de noodwoningen gesloopt worden maar het kreeg – dankzij het verzet van de bewoners van Vogeldorp – de status van gemeentelijk monument.
In 2006 verkoopt stadsdeel Noord het badgebouw aan Stadsherstel, in 2008 volgt een restauratie. Aan de buitenkant is weinig veranderd. De karakteristieke vorm en de hoge ramen zijn behouden, maar het schilderwerk en de voegen zijn vernieuwd. De hoofdruimte van het badhuis is in stand gehouden en na de restauratie is Museum Amsterdam Noord er gevestigd. Via vaste en wisseltentoonstellingen vertelt het museum de rijke geschiedenis van dit deel van Amsterdam. Momenteel is de tentoonstelling 'Noord Vliegt' te zien.

Bezoekersinfo
De tentoonstelling 'Noord Vliegt' is nog te zien tot 5 april 2020 in Museum Amsterdam Noord aan de Zamenhofstraat 28A. Van donderdag tot en met zondag tussen 13.00 en 17.00 uur, www.museumamsterdamnoord.nl
Op zondag 15 maart om 16.00 uur geeft Wim Beerman, een van de makers van de tentoonstelling 'Noord Vliegt', een beeldlezing over de luchtvaartgeschiedenis van Amsterdam Noord. Prijs lezing 5 euro. Reserveer een plaats via mail reserveer@museumamsterdamnoord.nl.