Aankoop: ‘Rietveld-villa’ voor alleenstaande vrouwen

Toen in de jaren dertig vrouwen nog een zwakke rechtspositie hadden, waren er bijzondere vrouwen die daar iets aan deden. Mevrouw Van Waveren-Resink en mevrouw Honsius-Crone realiseerden in twee Haarlemse villa’s woningen voor alleenstaande vrouwen. Gerrit Rietveld ontwierp daarin praktische kamers. Een modelwoning werd ingericht door Truus Schröder.

Bouwkundige expertise

De afgelopen maanden is er intensief overlegd over een overdracht van eigendom tussen Stadsherstel en de Haarlemse Stichting vóór Vrouwen dóór Vrouwen. Die laatste is eigenaar van twee vrijstaande, eind 19e-eeuwse villa’s aan een prachtig stadspark in Haarlem. Het stadspark is genoemd naar Kenau Simonsdochter Hasselaer, een van de bekendste, weerbare vrouwen tijdens het beleg van Haarlem door de Spaanse troepen in de Tachtigjarige Oorlog. Dat de villa’s zijn verdeeld in appartementen die uitsluitend worden verhuurd aan alleenstaande vrouwen mag in dit verband toeval heten. Wel van belang is dat beide villa’s rijksmonument zijn en de komende jaren een aanzienlijke bouwkundige inspanning vereisen om de woonkwaliteit te garanderen en de bouwkundige toestand te optimaliseren. De stichting heeft contact gezocht met Stadsherstel om te bezien of met een overdracht een solide basis zou kunnen worden bereikt voor de verwerkelijking van deze plannen met instandhouding van de statutaire doelen. Het gevoerde overleg heeft beide partijen overtuigd dat deze transactie een goede zaak zal zijn. Met de eigendomsoverdracht komt een einde aan de bestuurlijke verantwoordelijkheid van de Stichting vóór Vrouwen dóór Vrouwen voor de twee villa’s. Een taak die sinds 1938 aan haar was toevertrouwd.

Stichting vóór Vrouwen dóór Vrouwen

In dat jaar werd de vrijstaande witte villa Kenaupark 6 aangekocht voor de Flatstichting vóór Vrouwen dóór Vrouwen. Initiatiefneemster van deze verwerving was mevrouw E.J. van Waveren-Resink (1877 Djokjakarta-1946 Haarlem), een vrouw met een missie. Nationaal en later ook internationaal was zij een voorvechtster van de modernisering van het huishouden. Daarmee zouden vrouwen meer tijd hebben voor een eigen ontwikkeling, zeker in een tijd waarin dienstbodes en werksters steeds moeilijker te vinden of te betalen waren. En hoe kon je in die situatie een zelfstandige woning vinden?

Vrouwenbeweging

In Engeland, waar de vrouwenbeweging zeer actief was, werd in het begin van de dertiger jaren de Women’s Pioneer Housing Ltd. opgericht, een organisatie die zelfstandige woonruimten voor vrouwen realiseerde. Van Waveren maakte kennis met Miss Browning, die haar deze woonvorm voorspiegelde. Van Waveren, die in Haarlem hetzelfde tot stand wilde brengen, hield lezingen en nodigde Browning als spreekster uit. Verschillende kranten publiceerden erover en zo hoorde ook schrijfster Ada Hondius-Crone van de plannen. Zij werd de belangrijkste financier. Eind 1937 kon Van Waveren de villa Kenaupark 6 kopen en richtte ze de Flatstichting vóór Vrouwen dóór Vrouwen op. Doel was het bevorderen van een goede huisvesting voor alleenstaande vrouwen. Van Waveren werd voorzitter van het bestuur, Hondius voorzitter van de raad van toezicht.

Eenkamerwoningen

Voor de verbouwing zocht Van Waveren een architect die aansloot bij haar ideeën over het moderne huishouden en kwam uit bij de bevriende architect Gerrit Rietveld. Hij ontwierp een plan met twaalf éénkamerappartementen, drie tweekamerappartementen en één conciërgewoning. De gemeente Haarlem maakte bezwaar tegen eenkamerwoningen. Rietveld bedacht een slimme oplossing door naast de living een gang met een flexibele pui te maken waarbij het bed naar de living toe als bank kon worden gebruikt en naar het gangetje als bed. Zo ontstond een tweede gebruiksruimte. Overal in de appartementen zaten slimme oplossingen om de ruimte optimaal te kunnen gebruiken. Er kwam een klein maar uiterst efficiënt keukenblokje, een badkamer met ingebouwde strijkplank (het Centraal Museum bezit nog een originele deur met plank) en veel slimme bergruimte. Eén appartement verkeert nog in redelijk originele staat en is daarmee een gewilde bezoeklocatie tijden de Open Monumentendagen. Van Waveren noemde het pand demonstratief EKAWO, een afkorting van ’EenKAmerWOning’. Om dames te interesseren in de huur van een appartement werden drie units door binnenhuisarchitectes ingericht als modelwoning. Eén van hen was Truus Schröder-Schrader, weer bekend van het Rietveld Schröderhuis. Tijdens de open dagen in EKAWO kwamen tweeduizend bezoekers. Na een moeizame start waren na enige tijd alle woningen bewoond.

  
Interieur van een modelwoning, ontworpen door Truus Schröder
Foto’s: Eva Besnyõ
Bron: Rietveld-Schröder archief (Centraal Museum Utrecht) 

Neoclassicistische villa’s

In 1958 verwierf de stichting Kenaupark 8. Na verbouwing waren er in totaal éénendertig appartementen en een conciërgewoning beschikbaar, nog steeds uitsluitend voor bewoning van alleenstaande vrouwen en tegen een huurprijs die onder de maximaal toegestane grens werd gehouden. De twee statige, neoclassicistische villa’s zijn prachtig gelegen in het rond 1865 door Jan David Zocher ontworpen park dat aansluit op de eerder door hem ontworpen parken op de gesloopte bolwerken aan de Noordzijde van Haarlem. De rijksmonumenten zullen met hun statige witte voorkomen een belangrijke rol blijven spelen in het beschermde stadsgezicht van Haarlem. Ook blijft de intussen historische bewoningsvorm door uitsluitend vrouwen gehandhaafd.