Vijzelgracht 63

Het huis waar de Ossekop uithangt

De Vijzelgracht dateert uit de tijd van de grote stadsuitbreiding van Amsterdam in 1658. Er is geen exacte datum bekend waarop dit erf voor het eerst is uitgegeven. Het is in ieder geval na 1665. De belendende erven werden in 1671 en 1674 verkocht. De eerste eigenaar was Charles Noe, leerkoper van beroep. Hij kocht het erf op de hoek van de Baangracht (100 voet) en de Dwarsgracht ( nu de Vijzelgracht, 108 voet) voor 1997 gulden. Het pand aan de Vijzelgracht noemde men ‘het pand waar de Ossekop uithangt’.

Na zijn dood in 1673 wordt het pand bij executie verkocht. Het erf is dan bebouwd met twee huizen en een leerlooierij die zijn zoon voor een kleine ƒ 8000 koopt. De koop was inclusief 20 looierskuipen en 4 kalkputten. In de bepalingen wordt genoemd dat op het erf de volgende neringen niet uitgeoefend mogen worden: brouwerijen, suikerbakkerijen, vellenploterijen (=huiden van haar ontdoen), smeersmelterijen, vermiljoenbranderijen, terpentijnbranderijen, brandewijn branderijen, zwavelsmelterijen, koolbranderijen, en ververijen. Voorts mag het erf niet worden gebruikt voor het branden van enig soort van sluiken (illegale brandewijn) een en ander volgens de overeenkomst van de leerlooiers.

Bezwaren van de buurt tegen de alcoholvergunning

In de 18e eeuw staat er inmiddels een aantal huizen en achterhuizen en zijn er als gevolg van overerving vele eigenaren. De leerlooierijen zijn er tot ver in de 18e eeuw gevestigd.

In 1893 vraagt J.C. Zeitz toestemming om het hoekpand te mogen slopen. En er wordt een bouwvergunning verstrekt voor het huidige pand. Het hoekhuis is rijk gedecoreerd. Het is in eclectische stijl opgetrokken met details uit de periode van de neo-Hollandse-renaissance en de neogotiek uit het laatste kwart van de 19e eeuw. De architect is Dirk van Oort en de bouwtekening dateert van 1893.

Het cafégedeelte op de begane grond is duidelijk herkenbaar in de twee overhoeks geplaatste grote rondboogvensters, die rusten op de omlopende opgetrokken hardstenen plint, aan weerszijden van de cafévensters. In 1894 maken de buurtbewoners bezwaar tegen het verlenen van een vergunning voor sterke drank in het pand maar er wordt toch besloten een vergunning af te geven.

Met afbeeldingen van Romeinse en Roomse keizers

De rooilijn van de gevel aan de Lijnbaansgracht maakt voorbij het rondboogvenster een sprongetje naar achter. De rondbogen zijn gedecoreerd met knopjes en een masker in de sluitsteen. Ter hoogte van de bovendorpel van de entree loopt een sierband. De omlopende afsluitende band is opgebouwd uit een dunne waterlijst, een siergemetselde fries en een tweede, bredere waterlijst.

Ook op de verdiepingen is sprake van omlopende borstweringen, sier- en waterlijsten. De overgang naar het venster op de tweede verdieping aan de Vijzelgracht wordt gevormd door een rondboogfries in reliëf met in de velden rood/geel siermetselwerk. Het venster op de tweede verdieping is als op de eerste maar met een eenvoudiger fries. Het hijsanker is in siersmeedijzer uitgevoerd. De borstwering heeft een zogenaamd visblaasmotief.

De gevel aan de Lijnbaansgracht is door de kleine sprong in de rooilijn geleed in een gedeelte boven het café en een meer gesloten gedeelte. Het gedeelte boven het café is als aan de Vijzelgracht, met enkele detailverschillen. Aan weerszijden van het bovenlicht bevinden zich portretten, van vermoedelijk Romeinse en Roomse keizers. Het middenstuk op de begane grond is rijker uitgevoerd met een centraal blauwwit tegeltableau in een blind kruiskozijn, voorstellende vogels en bloemen.

Zijn hoogtepunt in de neorenaissance

Dirk van Oort (1862-1933) begin net als zijn leeftijdgenoten, onder wie H.P. Berlage, zijn loopbaan als architect met ontwerpen in de toen gangbare stijl van de neorenaissance. Zijn debuut Herengracht 41 in 1889 was nog wat onzeker, maar Vijzelgracht 49 getuigde enkele jaren later al van meer zelfvertrouwen.

Zijn bouwwerk op de hoek van de Warmoesstraat en de Wijde Kerksteeg uit 1893 laat zien dat Van Oort zich al redelijk op zijn gemak voelde met de ingewikkelde vormentaal van de neorenaissance stijl. Een zekere verfijning lijkt nog te ontbreken, maar vrijwel tegelijkertijd kwam ook Vijzelgracht 63 gereed, en dit woonwinkelhuis is zonder twijfel een buitengewoon geslaagd ontwerp in de neostijl die I. Gosschalk twintig jaar eerder had geïntroduceerd (o.a. te zien bij de Reguliersgracht 63, ook een pand van Stadsherstel). Het onderscheidt zich duidelijk van de doorgaans wat lompe interpretaties die door aannemers werden gebouwd. De detaillering en de decoratie zijn tot in de puntjes verzorgd en werkelijk fijnzinnig.

De Vijzelgracht 63 wordt gezien als het eerste hoogtepunt in het oeuvre van Dirk van Oort. Maar het markeerde echter ook zijn afscheid van de neorenaissance. Met het grote kantoorgebouw op de hoek van het Singel en de Heiligeweg begon hij vlak voor de eeuwwisseling aan een nieuw stilistisch avontuur, geïnspireerd op het ontwerp dat Berlage in 1894 had gemaakt voor een kantoorgebouw aan het Muntplein.

Bron: Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, Vincent van Rossum, juni 2010