Toiletgebouwtje

Het plein is vernoemd naar de componist van het Wilhelmus

Het Valeriusplein in Amsterdam Oud- Zuid is genoemd naar de Nederlandse liedschrijver en componist Adriaan Valerius (1570?-1625). Bekende liederen van zijn hand zijn Merck toch hoe sterck, Wilt heden nu treden en het Wilhelmus dat in 1932 tot volkslied werd gekozen. Ook zijn er verschillende liederen van Valerius opgenomen in de populaire bundel ‘Kun je nog zingen, zing dan mee’ die voor het eerst in 1906 uitkwam en in de twintigste eeuw 41 keer herdrukt werd.
Aan de zuidkant van het Valeriusplein staat het, ook in Amsterdamse School stijl gebouwde Amsterdams Lyceum, aan de oostkant stond de beroemde Valeriuskliniek. De kliniek zelf is in 2013 verhuisd naar De VU en het gebouw is, tot verdriet van de buurtbewoners, die nog jaren actie voor behoud hebben gevoerd, gesloopt. Er is een appartementencomplex voor teruggekomen.

Op dit plein bleken in de twintiger jaren van de vorige eeuw privaten nodig. Het plein vormde namelijk een drukke doorgang in de route van Oud-Zuid naar Nieuw-Zuid. De grote mensenstroom die langs het plein kwam, moest met deze voorziening tegemoet gekomen worden. Ook de Valeriuskliniek drong aan op enkele voorzieningen op het plein.

Publieke werken ontwierp veel straatmeubilair in de Amsterdamse School stijl

De twee toilethuisjes zijn in opdracht van Publieke Werken van de Gemeente Amsterdam in Amsterdamse Schoolstijl ontworpen door Jan de Meyer. Bij het ontwerpen van straatmeubilair maakte de Dienst meermalen gebruik van architecten die geen vast dienstverband bij de gemeente hadden.

In 1922 werden de twee halfronde toiletgebouwtjes gebouwd. De Meyer onttrok de privaten zoveel mogelijk aan het zicht door ze half onder het maaiveld van het plein te laten verzinken. De privaten zijn ontworpen als één vloeiend en golvend bouwlichaam, uitgevoerd in gegoten beton. De plastische vormentaal vertoont overeenkomst met de expressionistische fantasieontwerpen van de Duitse architect H. Finsterlin (1887-1973).

De versiering en het afsluithek zijn in stekelig smeedwerk uitgevoerd. De twee gebouwtjes waren de eerste moderne ondergrondse wc’s van Amsterdam. In 1924 werd tussen de gebouwtjes een bank met uitzicht op het plantsoen op het plein geplaatst, eveneens naar ontwerp van De Meyer. Deze bank werd aan het gemeentebestuur geschonken door de Vereniging tot Bevordering van het Vreemdelingen Verkeer. De Meyer kreeg de opdracht de bank zo goed mogelijk bij de bestaande huisjes te laten aansluiten. De plantsoenaanleg behoorde ook bij het plan.

Jarenlang was het een vrijplaats voor junks

In de jaren tachtig van de 20^e eeuw ontwikkelden de huisjes zich tot een illegale ontmoetingsplaats voor homo’s en een vrijplaats voor junks. Vervolgens werden de huisjes door de gemeente volgestort met grond. De jonge onderneemster Sasja Tulp besloot om de huisjes te kopen en ze in samenwerking met architect Matthijs Ligthart op te knappen. De huisjes waren deels onder een hoop aarde gekomen en overgroeid met mos.

Ex-model Sasja Tulp vond het zonde dat zulke mooie monumenten niet meer werden gebruikt. Ze diende een plan in bij de gemeente om haar modellenbureau Anti-Models er in te mogen vestigen. Het is niet helemaal toevallig dat Tulp deze huisjes koos om te renoveren. Haar vader, Ab Tulp, woonde aan dit plein en hield ontzettend van de Amsterdamse School. Hij organiseerde zelfs architectuurroutes voor fietsers langs allerlei gebouwen in deze stijl. Ontzettend jammer vond hij het dat er niets met de privaathuisjes gedaan werd. Vijftien jaar na zijn overlijden, is het Tulp gelukt de droom van haar vader waar te maken. In het Stadsarchief vond zij brieven van haar vader waarin hij de gemeente vraagt iets met de huisjes te doen.

Een kapper in het voormalige vrouwentoilet

In het voormalige vrouwentoilet, Valeriusplein 8, zit nu haarstylist Geert Thijssen met zijn “Le Salon”. Hij en de ondernemende kapster en visagiste Daphne van Deventer die in het andere toiletgebouw zit, kennen elkaar al uit het verleden en zijn zeker geen concurrenten.

Thijssen vertelt opgewekt: “Ik wilde mijn vorige zaak met zeven werknemers sluiten. Maar wat moest de volgende stap zijn? Niets doen is niks voor mij. Na vier dagen vakantie in Lissabon kreeg ik het al benauwd”. Zijn vaste klant en ondernemer Sasja Tulp was eigenaar van de huisjes; ze raakten aan de praat over de overname en restauratie door Stadsherstel. “Ik ging kijken en was meteen verliefd. Dit is een intieme manier om het einde van mijn loopbaan zo lang mogelijk uit te stellen, ideaal. Ik ga van honderd naar zestien vierkante meter.”

Kapper Thijssen zorgt dat hij en zijn gasten van elke vierkante meter genieten. Klassieke muziek komt uit de speakers, de koffie smaakt…