Spinhuissteeg 1a

In Amsterdam waren maar liefst 21 kloosters

Het gebied waar we het over hebben is gelegen tussen de Oudezijds Achterburgwal, Spinhuissteeg, Dwars Spinhuissteeg en Korte Spinhuissteeg. De Spinhuissteeg straatnamen zijn afgeleid van het Spinhuis dat hier gestaan heeft. Daarvoor was, in ieder geval vanaf 1419, op deze plek het Sint-Ursulaklooster gevestigd, ook wel het Elfduizend Maagden klooster genoemd. In Amsterdam waren maar liefst 21 kloosters, de meeste lagen in dit deel van de stad. Ze waren oorspronkelijk gesitueerd buiten de stadmuren maar na verloop van tijd, toen de stad zich meer en meer uitbreidde, kwamen ze binnen de stadsmuren te liggen. De Dwars Spinhuissteeg was de plek waar de sloot liep tussen dit klooster en het Paulusbroederklooster, een mannenklooster.

De orde van Ursula werd in 1585 opgeheven. Veel gebouwen werden afgestoten en kregen een nieuwe bestemming. Zo kwam er ook in 1597 het Spinhuis, een tuchthuis voor vrouwen. Het Spinhuis lijkt op het Rasphuis, een tuchthuis voor mannen waar hout van Braziliaanse bomen tot verfpoeder geraspt werd. In het Spinhuis moesten veroordeelde vrouwen vlas en wol spinnen en naaien, werkzaamheden die als typisch vrouwelijk werden gezien. Bezoekers konden tegen betaling de dames achter tralies aan het werk zien, het was zelfs een internationaal bekende toeristische attractie. Bedelaarsters, dievegges en prostituees kwamen in het Spinhuis terecht. Vaak waren dit zeer arme vrouwen, maar ook ontaarde vrouwen van gegoede families.

Het pand van een oud-burgemeester

In 1643 brandde het gebouw af en in 1645 werd op dezelfde plaats een nieuw Spinhuis gebouwd met een aan Hendrick de Keyser toegeschreven reliëf dat de geseling van twee vrouwen voorstelt. Eronder staan twee regels van Pieter Corneliszoon Hooft:

“Schrik niet ik wreek geen quaat maar dwing tot goet,
Straf is myn hant maar lieflyk myn gemoet”

Het tuchthuis verhuisde in 1782 naar het Nieuwe Werkhuis in de Roetersstraat. Het gebouw werd daarna gebruikt als belastingkantoor en gevangenis in de Franse tijd en vanaf 1833 als hoofdbureau van politie.

De woningen achter het Spinhuis, op de hoek van de Dwars Spinhuissteeg en de Spinhuissteeg 1A, 3 en 5 behoorden oorspronkelijk ook tot het Sint Ursulaklooster. Het waren huisjes die extra inkomsten brachten. In 1595 kregen deze panden, na het opheffen van het klooster, Hans Wijdershuysen als nieuwe eigenaar. In 1610 worden ze verkocht aan Reinier Pauw (1564-1636). Pauw was in de periode van 1604-1620 diverse malen burgemeester van Amsterdam. Hij had veel invloed en was onder andere betrokken bij de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Ook had hij te maken met de stadsuitbreiding en later met de processen tegen Johan van Oldenbarnevelt. Hij was één van de rechters die de raadpensionaris van de Staten van Holland ter dood veroordeelde.

Ontworpen door architect Salm

Daarna wordt nummer 1A, het hoekhuis, verkocht aan het kleermakersgilde. Een gilde was een soort van belangenorganisatie van personen met hetzelfde beroep. Er werd kennis en ervaring uitgewisseld, er werden nieuwe gildeleden opgeleid en het gilde behartigde de belangen van de leden. Vaak had een gilde het alleenrecht op het uitoefenen van het vak, wat leidde tot de zekerheid van kwaliteit van het werk maar ook op een monopolie positie. In 1808 is het pand in eigendom van de Hersteld Evangelisch Hervormde Gemeente. In 1876 werd een bouwvergunning verleend voor het vernieuwen van Spinhuissteeg 1A naar het ontwerp van de bekende architect G.B. Salm. Salm ontwierp een zeer ingetogen gebouw met een typisch 19e-eeuws decoratiemotief.

In 1919 koopt de Staat der Nederlanden het pand. In de krant ‘de Tijd’ werd geschreven dat hierin, in verband met de uitbreidingen van Amsterdam (annexaties van Sloten, Watergraafmeer, Nieuwer Amstel en de dorpen in Waterland), mogelijk het Rijkskadaster ondergebracht zou (kunnen) worden. Maar dat gebeurt niet. Nog geen twee jaar later, op 16 oktober 1922 verwierf de gemeente Amsterdam dit panden op een veiling, waarna het politieapparaat, dat op nummer 1 met ruimtegebrek kampte, hier onderdak vind.

Nog meer uitbreiding en verzakkingen

De politie heeft van 1833 tot 1941 in dit gebied haar hoofdbureau gehad. Beginnende in het oude Spinhuis. Totdat in 1909 het oude politiebureau te klein werd. Er kwam een voordracht van B&W om het pand samen met vier aangekochte panden, links van het oude Spinhuis, te slopen. Er werd toen wel nagedacht om het oude geveltje van het Spinhuis te behouden maar dit bleek niet haalbaar te zijn. Gelukkig was dit toch wel mogelijk en wordt het spinhuis bewaard. Helaas moesten de andere panden wel wijken voor de nieuwbouw, daar werd toen helemaal niet over gerept.

Toch was dit niet genoeg want in 1920 werd ons pand aan de achterzijde van het Spinhuis samen met de nummer 3 en 5 gekocht. Hier werden verschillende onderdelen van de politie in ondergebracht. Van hoge kwaliteit zullen de huizen in die tijd niet zijn geweest, want op 30 april 1926 vroeg de politie om te mogen verhuizen vanwege verzakking. Men moest echter nog tot 1941 wachten voordat de politie een ander onderkomen kon betrekken. De politie verhuisde het hoofdbureau naar een nieuw gebouw aan de Elandsgracht.