Reseda- en Wingerdschool

Weldadig gelegen aan het Florapark

Tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog werden aan de randen van Amsterdam de tuindorpen ontwikkeld. Deels praktisch als oplossing voor de woningnood in de binnenstad en om de groeiende groep arbeiders van de nieuwe industrieën en scheepsbouw aan de noordoevers van het IJ dichtbij hun werk te kunnen huisvesten en zo een dure vaste oeverbinding te voorkomen.

Deels ook uit idealistische overwegingen om de arbeiders en hun gezinnen als alternatief voor de verpauperde volksbuurten een menswaardiger bestaan te bieden omringd door groen en ruimte, waaraan het in de stad ontbrak.

Ook in de polder Buiksloterham werd zo’n tuindorp gerealiseerd. Bij de bouw aan de Wingerdweg waren zowel woningcorporatie Zomers Buiten betrokken als de Gemeentelijke Woningdienst, onder bezielende begeleiding van directeur Arie Keppler en wethouders Monne de Miranda en Floor Wibaut. Een weldadig groot park – het Florapark, nu Noorderpark – gaf invulling aan het ‘groene ideaal’ van de ontwerpers. Aan en nabij dat park werden scholen en gebouwen met maatschappelijke functies gebouwd, want in deze kinderrijke nieuwbouwbuurt hoorden natuurlijke ook de bijpassende voorzieningen.

Het 12-klassige schoolgebouw aan de Wingerdweg 28-34 maakte vanaf het begin deel uit van het stedenbouwkundig ontwerp. Hier waren de Wingerdschool (28-30) en de Resedaschool (32-34) gevestigd, beide voor openbaar gewoon lager onderwijs.

Publieke Werken bepaalde in grote mate het uiterlijk van de stad

Het voormalige schoolgebouw is in 1926 gebouwd in opdracht van Publieke Werken, in die tijd een machtig orgaan dat verantwoordelijk was voor stedenbouwkundige plannen en openbare gebouwen en veel invloed had op de stijl van de nieuwbouw in de stad.

De afdeling Gebouwen van deze gemeentelijke dienst trok aan het begin van de twintigste eeuw veel nieuw en jong talent aan, waaronder de architecten Van der Mey, De Klerk en Kramer, die aan de wieg zouden staan van de nu zo bekende Amsterdamse School stroming.

Ook Nicolaas Lansdorp (1885-1968) maakte sinds 1919 onderdeel uit van deze ‘club’, vanaf 1929 zelfs als hoofdarchitect van de dienst. Hij is de ontwerper van het gebouw aan de Wingerdweg.

Dat dit met zekerheid gezegd kan worden is vrij uitzonderlijk voor een ontwerp van de Dienst der Publieke Werken, wiens ontwerpen doorgaans niet door individuele architecten werden ondertekend maar gezien werden als ‘gesamtkunstwerk’, gerealiseerd door een collectief. Aan de hand van details of gekozen oplossingen is soms toch een bepaalde architect te herkennen. Zo ontwikkelde Lansdorp een zeer sobere, strakke maar toch herkenbare stijl van de late Amsterdamse School.

Soberheid gecombineerd met openheid en geborgenheid

Door de herinrichting van het onderwijs met een eigen ministerieel departement en de gelijkstelling tussen bijzonder en openbaar onderwijs, kwam er rond 1920 behoefte aan een groot aantal nieuwe scholen. Ook ontstonden rond die tijd nieuwe ideeën en inzichten over de indeling van schoolgebouwen en lokalen en de bijbehorende faciliteiten. Lansdorp was zeer begaan met het scholenvraagstuk en drukte zijn stempel op het ontwerp van maar liefst 160 scholen, waaronder bijvoorbeeld ook het Vossius Gymnasium.

Daarnaast was hij betrokken bij het ontwerp van zo’n 2000 woningen en is hij bekend van de Centrale Markthal in West en de nieuwe vleugel van het voormalige stadhuis aan de Oudezijds Voorburgwal, nu hotel The Grand.

De Amsterdamse School kenmerkt zich door haar expressionistische vormentaal, met zwierige, organische en asymmetrische lijnen. In de loop van de jaren twintig ontstaat, mede door Lansdorp, de ‘verstrakte Amsterdamse School’. Het schoolgebouw aan de Wingerdweg is hier een goed voorbeeld van. Het pand is sober maar met de typerende rondingen en de ladderramen met verticale en horizontale roeden. Opmerkelijk is ook dat het gebouw de lichte kromming van de Wingerdweg volgt, wat het zowel een open als geborgen uitstraling geeft.

Van vrouwen tot fauntjes

Het gebruik van baksteen wordt bij de Amsterdamse School vaak afgewisseld met natuurstenen ornamenten. Hildo Krop (1884-1970) was als bakkerszoon voorbestemd om in de voetsporen van vader te treden. Maar liever dan marsepein boetseren, modelleerde hij natuursteen. Hij bracht het uiteindelijk tot officiële stadsbeeldhouwer en voorzag in opdracht van Publieke Werken vele Amsterdamse gebouwen van beelden en gevelstenen.

Zijn werk is veelal figuratief en symbolisch, en de waardering voor de werkende mens, het gezin en de natuur staat centraal, al zijn ook fabeldieren een terugkerend thema. In de gevels van het schoolgebouw aan de Wingerdweg zijn beeldjes van Krop verwerkt. Deze bestaan uit sprookjesfiguren zoals een faun, de Bremer stadsmuzikanten en de bediende van Don Quichot: Sancho Panza op zijn ezel.

Recenter van datum zijn de vrouwfiguren op het dak aan de achterzijde van het gebouw. Deze goudkleurige sculpturen van de hand van Elisabet Stienstra zijn hier geplaatst in 1995. Sculpturen van Stienstra zijn vaak een collage van delen; van deze vrouwen ontbreekt de romp grotendeels, ze zijn slechts opgebouwd uit ledematen, hoofd, billen en borsten. Toch ogen ze compleet. Met hun ronde vormen en zittend op de rondingen van het gebouw vormen ze een mooi contrast met de verticale en horizontale lijnen van de achtergevel en de raampartijen.

Liesje’s rijmpje in het poëziealbum bleef bewaard

Iets verderop aan de Wingerdweg lag de Rooms Katholieke Sint Rosaschool. Bij geallieerde bombardementen op Amsterdam-Noord in 1943 raakte de school beschadigd. Het was het zwaarste bombardement in Amsterdam en de bommen troffen vooral woonwijken, waardoor er voornamelijk burgerslachtoffers vielen: ruim 200 mensen kwamen om het leven. Het wordt wel het ‘verzwegen’ bombardement genoemd, omdat het een geallieerde aanval betrof – met als doelwit de door de Duitsers gevorderde Fokker vliegtuigfabriek aan de Papaverweg – en hierdoor uiterst gevoelig lag.

Eerder in de oorlog naait een dappere juf van de Resedaschool, Femmigje, een Jodenster op haar jas. ‘Onbevoegd’, want zij is niet Joods. Deze daad van verzet levert haar zes weken gevangenschap èn haar ontslag op. En dan is er leerling Liesje.
Liesje, officieel Elisabeth Tertaas, is een vrolijke, ondeugende meid, een Joods meisje. “Altijd met haar pop aan het slepen, touwtjespringen, dat soort zakies”, herinnert een buurjongen zich haar. Vader Ben en moeder Julia hadden op de hoek van de Duizendschoonstraat en Resedastraat een comestibleswinkel, een mooi woord voor kruidenier. De buurjongen van weleer heeft nog altijd een ragebol bewaard. Zijn moeder had die even geleend van de familie Tertaas, maar diezelfde week werden ze weggehaald.

Het gezin – vader, moeder, Liesje en oudere zusjes Siena en Beppie – keert niet terug. Liesje wordt op veertienjarige leeftijd omgebracht in Sobibor. In een poëziealbum van haar schoolvriendinnetje is haar rijmpje gevonden, waarin staat: “Vergeet mijn naam – Liesje – niet”.