Passeerdersgracht 6

Hier werd de stankoverlast veroorzakende leerindustrie gevestigd

Op de topografische kaart van Balthasar Florisz van Berckenrode van 1625 staat de Passeerdersgracht vermeld als de Parfumeerders Graft.
Bij de Derde Uitleg werd het veld ter hoogte van de huidige Passeerdersgracht, dat tot 1585 tot het St. Margaretha-convent behoorde, gereserveerd voor de leerindustrie. Deze stank en overlast veroorzakende bedrijfstak werd zoveel mogelijk in het ‘Nieuwe Werk’ ondergebracht.

Het gebied werd tussen 1609 en 1614 verkaveld in huiserven waarbij het oude agrarische patroon van paden en sloten die oost-west liepen werd aangehouden. De sloot, die nu bekend staat als Passeerdersgracht, werd daarbij verbreed. De animo om zich in de ‘Uythoek’ te vestigen was aanvankelijk niet groot. Lange tijd had het vergeten buurtje veel open plekken.

De erven tussen de Eerste Passeerdersdwarsstraat en de Prinsengracht, waar het huidige nummer 6 staat, werden in 1614 en 1615 uitgegeven. Bovenop de koopprijs betaalden de kopers een toeslag als vergoeding voor het in orde laten maken van wegen en dergelijke.

De Passeerdersgracht was oorspronkelijk korter en eindigde bij de flauwe bocht van de fortificatielinie ter hoogte van het Osdorpbolwerk. In de tweede helft van de 17e eeuw werd de Lijnbaansgracht op deze hoogte een stukje naar het westen verlegd, waarna de Passeerdersgracht werd verlengd.

In 1689 wordt het huis voor het eerst op zichzelf verkocht

De landmeter Lucas Jansz Sinck heeft in opdracht van het stadsbestuur het hele latere Jordaangebied ingemeten en verkaveld. De kaarten die hij hiervan maakte zijn helaas niet bewaard gebleven. Het bijbehorende register gelukkig wel. Hieruit blijkt dat een zekere Hans Cornelisz op 10 december 1614 eigenaar werd van het hele blok van de erven 4 tot en met 7, gelegen op de hoek noordzijde Passeerdersgracht en de Prinsengracht. Het tegenwoordige Passeerdersgracht 6 is gebouwd op het achterste stuk van hoekperceel nummer 4.

De meeste erven hier werden in het begin nog niet bebouwd en passeerderijen hebben op dit stuk nooit gestaan. Op de kaart van Van Berckenrode uit 1625 staat op de plek een huisje of loods met aan de walkant een hijskraan. Dit ‘getimmerte’ wordt in de oudst bewaard gebleven verkoopakte uit 1630 genoemd. Hendrick Jansz. Leynman, mandemaecker van beroep en ook eigenaar van ons pand Keizersgracht 99, verkoopt kavel nummer 4 dan aan Jan Gerritsz., Spaans leerbereider. Uit andere akten blijkt dat het getimmerte tussen 1666 en 1684 waarschijnlijk is vervangen door een stenen huis. De vroegste kwijtschelding van het huidige nummer 6 als zelfstandig huis – en niet als onderdeel van het grotere perceel 4 – dateert uit 1689.

Bij zijn begrafenis werden de klokken extra geluid

In dat jaar verkoopt Aernoldus Jonasz. van Eijdenstede het huis aan Cornelis Theunisz. Bastaert. Onbekend is of hij van het geslacht Bastaert is of een onecht kind, hij laat zich later in elk geval bij de achternaam De Harder noemen. Waarschijnlijk was hij behoorlijk welgesteld, want bij zijn begrafenis in 1734 in de Nieuwe Kerk werden de klokken extra geluid, iets dat vanwege de kosten niet vaak voorkwam.

In 1735 wordt turfdrager Jan Voordewint eigenaar en enige tijd na diens overlijden komt het huis in 1764 in bezit van Harmanus Velthuijsen, die in 1742 op 36-jarige leeftijd is getrouwd met de dan 40-jarige Dirkje Kievit. Dit huwelijk blijft kinderloos.

Als de uit Spijk afkomstige pakker Jan van Dam (1746-1822) trouwt met Angenietje van Aalst (1748-1820), woont zij al in het huis. Ze is de enige geïnstitueerde erfgenaam van Harmanus Velthuijsen, al blijft het huis nog lange tijd op zijn naam staan. Rond 1802 wordt Jan als eigenaar genoemd. Na het overlijden van Jan en Angenietje kopen aanspreker Johannes Jacobus Lansbach (1792-1874) en Grietje Arents (1776-1859) het huis in 1823, als derde opeenvolgende kinderloze echtpaar. Hun neef erft het huis en zijn nicht, die al rond 1854 bij haar oom en tante in het huis woonde, mag er blijven wonen.

Trieste woonomstandigheden in donkere en vochtige kelders

Nadat de nicht verhuist in 1875 wordt het huis verhuurd en sindsdien heeft er geen eigenaar het huis meer bewoond. Vanaf dat moment wordt ook de kelder bewoond: het bekende, trieste beeld van de overbevolkte Jordaan in die tijd gold ook voor dit pand. Sommige huurders woonden er maar enkele maanden, maar bijvoorbeeld melkslijter Andries Bos en zijn vrouw Antje Versluis bleven er acht jaar en kregen er zes kinderen, van wie er drie al binnen een jaar weer overleden.

Ook het huis, dat met een verdieping verhoogd werd en in twee woonlagen bewoond werd, kende veel huurderswisselingen. Nadat het huis ruim 100 jaar in bezit van de familie Lansbach was geweest, werd het in 1927 eigendom van Bernardus Abraham van Ees: een makelaar die het verhuurde. In datzelfde jaar staat in een kleine aankondiging in de krant dat de kelderwoning onbewoonbaar verklaard is.

Na nog enkele eigenaarswisselingen kwam het in bezit van een projectontwikkelaar die het met meerdere andere aangesloten panden in één koop had overgenomen met het idee deze te slopen. Omdat Passeerdersgracht 6 een rijksmonument betrof waarop bovendien een aantal missiven (verplichte verbeteringen) van Bouw- en Woningtoezicht rustten, verloor de maatschappij zijn interesse en konden wij het voor ƒ 1 overnemen.