Munitiebunker Fort Diemerdam

Verdediging tegen water en de vijand

De Diemerzeedijk loopt van Amsterdam tot voorbij Muiden en komt langs ons Fort Diemerdam. De dijk van klei is in de 13e eeuw aangelegd om het land tegen de Zuiderzee te beschermen. Hij is in de loop der eeuwen diverse keren doorgebroken, waardoor het achterliggende land onder water kwam te staan. Tijdens de Sint-Pietersvloed op 4-5 maart 1651 braken de dijken ten oosten van Amsterdam. Hierdoor overstroomde de pas drooggemaakte Watergraafsmeer-polder en kwam een groot deel van Amsterdam onder water te staan.

Ook heeft de dijk een rol gespeeld in de verdediging van Amsterdam. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog raakten de Geuzen en Spaanse troepen hier slaags, zoals tijdens de slag in 1573 rondom de schans op de Diemerdijk. Ook in 1787 werd slag geleverd aan de Diemerzeedijk, toen Pruisische troepen optrokken naar Amsterdam. In de achttiende en negentiende eeuw was men minder bang geworden voor de Zuiderzee, maar vreesde Amsterdam vooral een militaire aanval over water. Er woedden in die tijd diverse oorlogen. Om aanvallen te kunnen afslaan werd er een militaire versterking aangelegd, dat zelfs bezoek kreeg van de Franse keizer Napoleon. Aan het einde van de 19e eeuw werd als onderdeel van de Stelling van Amsterdam Fort Diemerdam aangelegd.

Geuzen op de Diemerzeedijk

Vanaf 1568 was er strijd en opstand in de Nederlanden tegen de Spaanse katholieke bestuurders. Een strijd die de geschiedenis zou ingaan als de Tachtigjarige Oorlog. Amsterdammers hadden zich achter de Spaanse koning geschaard. In Diemen woonden veel katholieken en was er in eerste instantie weinig aan de hand. Maar dat veranderde al gauw. In 1572 vormde het doorgaans zo vredige dorpje het toneel voor gevechten en terreur. De stad werd toen via de dijk aangevallen door de soldaten van Willem van Oranje, de Geuzen. Waarbij Willem van der Mark, heer van Lumey, met zijn Geuzen kortstondig Amsterdam bezette. Bij deze aanval tegen de Spanjaarden werd Diemen gedeeltelijk platgebrand.

Eind 1572 was er opnieuw onrust. Ditmaal waren het de Spaanse troepen die Haarlem belegerden. De Diemerzeedijk vormde een belangrijke aanvoerroute. De Geuzen pleegden onder leiding Diederik Sonoy in december 1572 een aanval op de Diemerdijk. In de hoop het Beleg van Haarlem te breken. Als de Geuzen de Diemerdijk onder controle hadden was het laatste gat in de Blokkades van Amsterdam door de Geuzen ook gedicht, waarmee Haarlem een kans zou hebben het beleg af te slaan. Echter, de Amsterdammers wisten steeds Sonoy en de Geuzen te verjagen met felle schermutselingen.

De dijk was de toevoerroute naar Haarlem

Op 2 juni 1573 ondernam Sonoy opnieuw een poging de Diemerzeedijk in te nemen. Hij bezette met 800 man de dijk bij Ipesloot. De Amsterdammers groeven de dijk ter hoogte van de Sint Anthonispoort door. Daardoor kon men een lichte vloot vanuit de gracht in de Amstel en op het Diemermeer brengen. Sonoy kon vanwege die doorbraak niet verder landinwaarts binnendringen, in de richting van Amsterdam. Amsterdam daarentegen bleef haar toevoer vanuit Utrecht houden en de omsingeling voorkomen. Er volgden felle gevechten maar de Geuzen hielden stand. Door de gevechten werden veel huizen in Diemen verwoest. Tevens werd de Diemerzeedijk doorgestoken en aan beide kanten van schansen voorzien.

Na een mislukte poging om de ongeveer vijfduizend mensen in Haarlem van voedsel te voorzien, zag de stad zich op 13 juli 1573 genoodzaakt om zich overgeven aan het Spaanse leger. Het bezet houden van de Diemerzeedijk had weinig zin meer voor de Geuzen en op 17 juli trokken Sonoy en zijn mannen zich terug op de noordoever van het IJ. Na de slag werd het gebied tussen het IJ en de Zuiderzee een soort niemandsland. Dan hadden de Spanjaarden het voor het zeggen, dan weer de opstandelingen. De strijd in de lage landen was nog niet gestreden.

Stelling van Amsterdam

De huidige Kustbatterij ligt op een historische plaats want al in de zestiende eeuw is sprake van een verdedigbaar aardwerk bij de Diemerdam. Door de aanleg van de dam ontstond namelijk een korte route richting Amsterdam die verdedigd moest worden. Op de plaats van het huidige fort bevond zich in 1787 een dubbele batterij op een aardwerk dat was opgeworpen ter verdediging van Amsterdam bij de Pruisische inval die in dat jaar plaatsvond.

Na 1805 onderging de plek enige wijzigingen als ‘Post no. 6 aan de Diemerdam’ in de reeks versterkingen die de Luitenant-Kolonel-Ingenieur Cornelis Krayenhoff in opdracht van de regering van de Bataafse Republiek rond Amsterdam aanlegde. In 1883 werd de Kustbatterij onderdeel van de Stelling van Amsterdam. In 1889 en 1896 plaatste de Genie er nieuwe betonnen gebouwen en geschutsopstelplaatsen.

Samen met het vuurtoreneiland voor Durgerdam en met het forteiland Pampus vormde Fort Diemerdam de totale permanente Zuiderzee-kustverdediging van de Stelling. Naar vorm zijn de twee Kustbatterijforten – in ieder geval binnen de Stelling – uniek. Bij de magazijnen is ongewapend (steenslag- en grind) beton toegepast.