Kosterwoning Van Houtenkerk

Spinnerij met stoommachine

Al in de 14e eeuw bevond zich op de plek waar nu de Van Houtenkerk staat, de kapel van het Oude Convent, een van de twee kloosters die Weesp in de middeleeuwen rijk was. De Reformatie maakte in 1577 een eind aan de religieuze functie van het gebouw. Alle kloosters werden opgeheven en kwamen ten goede aan de stad, die er een wees- en armenhuis in stichtte.

Het weeshuis verloor haar functie begin 19e eeuw. En er kwam een katoen- en garenspinnerij. De ligging aan de Oude Gracht was ideaal voor de aan- en afvoer van producten. Deze gracht stond immers in directe verbinding met de Vecht, de belangrijkste transportrivier richting Amsterdam.

Nadat de fabriek ophield te bestaan werd de ruimte gebruikt als woning en kledingwasserijfabriek, aangedreven met een grote stoommachine. Deze machine, een absolute nieuwigheid en technische doorbraak in de periode van industrialisatie, was de reden dat cacaofabrikant Coenraad Johannes van Houten de fabriek in 1850 kocht.

Het complex in Weesp werd ingericht als chocoladefabriek en kreeg de naam ‘De Adelaar’. Coenraad trouwde in 1835 met zijn nicht Hermine van Houten en ze kregen zes dochters en een zoon. Een grotere behuizing zou geen luxe zijn, en die werd dan ook gevonden in het woonhuis naast de fabriek.

Casparus van Houten vond het cacaopoeder uit

De geschiedenis van de firma Van Houten begint in 1766, toen Bruuns van Houten van Olst naar Amsterdam verhuisde en zich daar als bierdrager vestigde. Zijn zoon Casparus begon aan het begin van de 19e eeuw een handel in koffie, thee, chocolade en vruchten aan de Anjeliersgracht 8.

De chocolade was in die dagen vet en moeilijk verteerbaar maar toch verliep de verkoop dermate voorspoedig dat Casparus naar een andere locatie moest verhuizen: op 15 april 1815 richtte hij aan de Leliegracht een ‘chocolaatmolen met twee paar steenen dienende tot een chocolaatfabriek’ op. In de jaren daarna verhuisde het bedrijf nog twee maal naar een grotere locatie binnen Amsterdam.

Op zoek naar lichter verteerbare chocola vond Casparus een nieuwe techniek uit om oplosbaar cacaopoeder te maken. Hier vroeg hij in 1828 octrooi voor aan. Het oplosbare en lang houdbare cacaopoeder was geboren en zou – na een langzame start – binnen enkele decennia de wereld veroveren.

Coenraad nam de zaak van zijn vader over en verhuisde het bedrijf in 1850 naar een failliete kleerwasserij aan de Oudegracht in Weesp, waar een stoommachine van 6 pk aanwezig was.

Als een van de eerste met reclame op omnibussen

De enorme vlucht die het bedrijf had genomen was niet alleen te danken aan de kwalitatieve producten, maar zeker ook aan de goed functionerende verkooporganisatie. Die was in een groot deel van de wereld opgezet met vooruitstrevende reclame- en marketing uitingen waarmee het bedrijf een internationale vraag creëerde. Verantwoordelijk voor deze marketingcampagne waren Casparus en zijn zwager Willem Scheffer.

Als een van de eerste bedrijven ter wereld werden reclameborden aangebracht op omnibussen die in Engeland, China, Duitsland, Frankrijk, Zuid Afrika en ‘gewoon’ in Amsterdam reden.

Advertentiecontracten met buitenlandse kranten werden gesloten. In Parijse metrostations en langs de Trans-Siberische spoorlijn hingen reclameborden. En in filmcommercials werd de opwekkende werking van chocola op vermoeide kantoorklerken gevisualiseerd. Voeren passagiers door het Suezkanaal, dan las men bij Port Said op een grote lichtreclame:

East is East
And West is West
Van Houtens Cacao
Is the best

Kunstenaars en architecten

Decoratieve reclames, posters en verpakkingen werden ontworpen door bekende Nederlandse kunstenaars. De chocoladeproducten zaten in prachtig vormgegeven blikjes en dozen. Men kon sparen voor voetbalspeldjes of een exemplaar van ‘Ons eigen tijdschrift’, een cultureel tijdschrift voor het hele gezin dat Van Houten in eigen beheer uitgaf. Al deze reclame-uitingen namen een fors deel van de omzet in beslag. In 1908 werd gemiddeld 70% van de grondstofprijs aan reclame besteed!

Een ander propagandamiddel waren de internationale tentoonstellingen waar Van Houten sinds 1873 aan deelnam. Oudhollandse paviljoens werden ontworpen door onder meer H.P. Berlage en P.J. Cuypers. Hierin werden ‘degustatiesalons’ ingericht, waar in Hollandse kostuums gestoken meisjes het publiek gratis lieten kennismaken met Van Houtens Cacao, een product waarvoor de firma wereldwijd meerdere gouden medailles en onderscheidingen ontving. Rond 1900 behoorde het inmiddels ‘Koninklijke’ Van Houten zelfs tot de 10 bekendste merken van de Verenigde Staten.

Nog steeds bestaat het merk Van Houten

Bij de receptie die ter gelegenheid van het eeuwfeest gehouden werd sprak onder meer de minister van Handel en Nijverheid. In zijn speech wees hij er op hoe belangrijk de plaats van de Van Houten industrie in de Nederlandse exporthandel was en hoe zij “door haar voortreffelijk product een gunstige reputatie voor het Nederlands fabrikaat heeft gevestigd”.

Na diverse overnames is de merknaam Van Houten nu nog in gebruik. Tegenwoordig is het in handen van het Zwitserse bedrijf Barry Callebaut. Zij sponsorde ook ons chocoladefestival in de Van Houtenkerk.