17e eeuw
Bouw
K
Kalverringdijk 8
Kalverringdijk 8, ZaandamDit pand was van Sterel en Wechgelaar en is in 1968 in gedeelten overgeplaatst van Oostzijde 322-324 te Zaandam naar de huidige plek op de Zaanse Schans. Vanwege een fabrieksuitbreiding moest dit pand noodgedwongen wijken. Het is daarom gesloopt, ontmanteld en in twee gedeelten naar de Zaanse Schans vervoerd. Het is een 17e eeuws huis met nog vele interieuronderdelen uit de 17e en 18e eeuw.
1750
Verbouwing
1968
Naar de Zaanse Schans
2009
Stadsherstel eigenaar
Het huis
Architectuurhistorisch
17e en 18e eeuwse interieuronderdelen
Het object is van architectuurhistorische waarde als voorbeeld van Zaanse houtbouw in de 17e eeuw en als type koopmanshuis en tweebeukig woonhuis. Het pand laat goed de ontwikkeling zien van het driebeukige woonhuis naar het eenbeukige houten woonhuis.
Omdat het een slooppand betrof, werd het pand op de nieuwe locatie ingrijpend gerestaureerd, waarbij reconstructie ‘in oude luister’ het uitgangspunt was. Dit was geheel in lijn met de toenmalige restauratiepraktijk in Nederland. Het pand is een voormalig koopmanshuis met vermoedelijk een 17e-eeuwse kern en een exterieur dat naar een 17e-eeuwse situatie is gereconstrueerd. De hoofdvorm en indeling van de plattegrond, met een voorkamer en achterkamer waartussen een dubbele smuiger is geplaatst, zijn nog gaaf. In de voorkamer is de oorspronkelijke spiltrap nog aanwezig. Wel is tijdens de restauratie in 1968 veel van het schotwerk vervangen en zijn de gevelbeëindigingen, vensters en deuren ‘in oude luister’ hersteld. De constructie van het pand, de pannen, de spiltrap, dubbele betegelde smuiger en het wagenschot (bij kelder, opkamer en tussenwand) zijn wel authentiek. De wandtegels in de voorkamer met bijbelse voorstellingen zijn niet authentiek, maar afkomstig uit het magazijn van de stichting De Zaanse Schans.
Het huis
Cultuurhistorisch
Langs een dijk geplaatst zoals een authentiek Zaans dorp
Het pand is van cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de restauratieopvattingen in de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw. Het verplaatsen van een pand om het te behouden, terwijl het uit zijn eigen context gehaald werd, was gebruikelijk. Deze opvattingen zijn typisch voor de Zaanstreek en hebben in grote mate te maken met het soort bouw: houtbouw. Ook reconstructie was in deze periode de gebruikelijke manier van restaureren.
Tevens is het van cultuurhistorisch belang als onderdeel van de Zaanse Schans, gebouwd in de jaren ’50 naar ontwerp van architect J. Schipper. In eerste instantie was de Zaanse Schans bedoeld voor het behouden van voor de Zaanstreek typerende bebouwing door met sloop bedreigde panden daar een plek te geven. De panden werden langs een dijk met paden geplaatst, zoals gebruikelijk bij een 17e- of 18e-eeuws Zaans dorp. Zo is de Zaanse Schans een zeldzaam vroeg voorbeeld van monumentenzorg, die ook de immateriële kwaliteit van bebouwing gebruikte als argument in discussies over authenticiteit.
Het huis
Stedebouwkundig
Afkomstig van de Oostzijde 322-324 te Zaandam
De oorspronkelijke stedebouwkundige waarde is niet meer aanwezig omdat het pand in zijn geheel verplaatst is. Het pand is echter wel met een duidelijke visie op de Zaanse Schans neergezet en is een onderdeel van een zeer zorgvuldig ontworpen complex, bestaande uit de structuur van een dijk en paden met daarlangs bebouwing (tegen de achtergrond van het wijde Zaanse polderland), zoals dit door de eeuwen heen gebruikelijk was in de Zaanstreek.
Het pand is in hoofdvorm gaaf en herkenbaar. Wel is het pand ingrijpend gerestaureerd. Dat is gebruikelijk bij houtbouw, dat vaak onderhevig is aan grote restauraties waardoor de authenticiteit van het materiaal nauwelijks een rol meer speelt. Onderdelen van het pand zijn gereconstrueerd. Dit is te zien als de historische foto wordt vergeleken met de huidige toestand. De gevelbeëindigingen en vensters zijn onder anderen in ‘oude luister’ hersteld tijdens de restauratie. Je zou het pand in hoofdvorm authentiek kunnen noemen, omdat het pand niet gedemonteerd en herbouwd is, maar praktisch in zijn geheel is verplaatst. Tevens is er sprake van een zuivere reconstructie aan de hand van bouwsporen en onderzoek. Daarnaast zijn veel onderdelen in het interieur origineel en gaaf.
Het huis
Ensemblewaarde
Voor Nederland is dit type zeldzaam
Het pand heeft ensemblewaarde als onderdeel van het houtbouwensemble dat de Zaanse Schans is. Tevens heeft het ensemblewaarde als onderdeel van de koopmanshuizen aan de dijk. De erven op de dijk hebben een stedelijk karakter terwijl de erven langs de paden veel meer een dorps karakter hebben. Op de dijk zijn nauwelijks voortuinen aanwezig en zijn de panden dicht op elkaar gesitueerd.
De tweebeukige woonhuizen verdwijnen steeds meer en daarom is dit type redelijk zeldzaam geworden in de Zaanstreek. Koopmanshuizen zijn in de Zaanstreek nog niet zeldzaam, al neemt het aantal de laatste jaren wel af. Echter, voor Nederland is dit type zeldzaam.
Rol van Stadsherstel
Met een melkmeisje
Het houten pand heeft een rechthoekige plattegrond en staat op gemetselde poeren, waarvan de openingen zijn dichtgezet met tochtluiken. De voorgevel bezit een puntgevel met geornamenteerde windveren en een kurkentrekkermakelaar. De gevel is uitgevoerd in staand beschot. In het midden van de gevel is een toegang gesitueerd. In de geveltop van de achtergevel is een melkmeisje geplaatst, dat wil zeggen een enkele deur met een raam met aan weerszijden een gekoppeld venster.
Stadsherstel heeft een aantal jaren op 23 panden van de Zaanse Schans gepast en één pand gered door het naar de Zaanse Schans te verplaatsen. Wij adviseren de Zaanse Schans nog steeds.
Meer informatie
Bronnen:
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed
Beeldbank Rijksmuseum
Delpher
