17e eeuw
Huis
K
Kalverringdijk 11
Kalverringdijk 11, ZaandamDe eerste bewoners van dit pand – en tegelijk ook van de Zaanse Schans – waren de molenaars van molen De Huisman. Zij ontwikkelden daar de echte Zaanse mosterd, met het zeer herkenbare etiket in de Albert Heijn schappen.
1957
Verplaatsing naar de Zaanse Schans
2009
Stadsherstel eigenaar
Nu
Woonhuis
Sloop
Beatrixtunnel
Het 1e huis van de Zaanse Schans
Dit huis aan de Kalverringdijk 11 stond tot 1957 aan de Westzijde nummer 10. Het moest daar weg, zoals zoveel panden die later verhuisden naar de Zaanse Schans. Monumenten stonden in die jaren vaak “in de weg”, vanwege de aanleg van nieuwe wegen, treinsporen of wat dan ook voor stadsvernieuwingen.
Voor de interessantste monumentale panden was ‘de Zaanse Schans’ in de weilanden aan de Zaan opgericht. In 1956, toevallig ook het oprichtingsjaar van Stadsherstel, was haast geboden. Voor de op stapel staande bouw van de Beatrixbrug dienden diverse panden aan de Westzijde snel het veld te ruimen voor de westelijke oprit van deze brug. Gelukkig kon Westzijde nummer 10 verhuizen naar de Schans, daarmee was dit de eerste woning van het geplande historische buurtje.
In het pand aan de Westzijde startte omstreeks 1875 apotheker Gerrit van Sante zijn werkzaamheden. Na zijn overlijden in 1927 werd de apotheek voortgezet door zijn vrouw. Achter de apotheek bevond zich een 17e eeuw woonhuis. Dit was het deel dat in 1957 verplaatst werd naar de Kalverringdijk. Steentje voor steentje en plank voor plank werd het huis, met de grote schoorsteen aan de zijgevel, daar opnieuw opgebouwd.
Rol van Stadsherstel
Stop wegens bezuinigingen
Jarenlang stond het pand moederziel alleen. Middenin een bouwrijp gemaakte zandvlakte, wachtend op de dingen die komen gingen. De reden dat er verder nog niet gebouwd werd was de bestedingsbeperking van eind jaren vijftig van de vorige eeuw. Die zette de afbouw van de Schans op een laag pitje. Maar nog belangijker was dat de financiering van het pretentieuze project Zaanse Schans nog bij lange na niet rond was.
Steun van de overheid was onontbeerlijk, maar de Rijksdienst voor Monumentenzorg zag niets in de overplaatsing van monumenten die daarmee uit hun vertrouwde omgeving zouden worden gehaald. Pas in februari 1959 kwam er de toezegging dat het Rijk in de kosten tot verplaatsing van de panden zou bijdragen.
Dit betekende dat de activiteiten tussen 1956 en 1959 vooral gericht waren op het kweken van belangstelling voor het project Zaanse Schans; bij particulieren, omliggende gemeenten, de provincie en de landelijke overheid. In 1961 is de Stichting de Zaanse Schans opgericht en kon het verplaatsen een aanvang nemen.
Vanaf 2009 hebben wij voor het onderhoud van 23 panden van de Stichting, die op dat moment financieel in zwaar weer gekomen was, gezorgd. Toen zij weer gezond werd kocht de stichting de panden terug. Wij adviseren de stichting nog steeds op het gebied van onderhoud, subsidies, leningen en huurrecht.
Bewoners
Molenaarsfamilie
De Zaanse kaper is het bijzondere hoofddeksel dat de vrouwen in klederdracht droegen.
Van de bekende Huisman Zaanse mosterd
De eerste bewoners van Kalverringdijk 11 waren de familie Bosman met hun vier kinderen. Aaltinus Bosman (1919-2009) werkte in mosterdmolen De Huisman, waar hij later werd opgevolgd door zoon Frank en dochter Lida. Moeder Bep Bosman, ook bewoonster van het eerste uur, bleef er wonen toen haar man overleden was.
Aaltinus grootvader had al een mosterdmolen in Drenthe. Tijdens de Grote Depressie trok zijn zoon en opvolger naar West-Friesland. Hij kon alleen het woonhuis verkopen, de molen heeft hij maar gewoon achtergelaten.
Na de Tweede Wereldoorlog moest hij alsnog stoppen met zijn molenaarsbestaan zodat zijn zoon Aaltinus geen molenaar werd en ging werken bij azijnfabriek Tack aan de Amsterdamse Keizersgracht. Hier zette hij een mosterd- en sauzenlijn op. Toen zijn vrouw las dat ze bij de Zaanse Schans op zoek waren naar een molenaar, reageerden ze meteen. En ze werden het. Toen er ook nog een huisje op de Schans gebouwd werd dat ze konden huren was het plaatje compleet.
Diverse malen hebben Bep en Aaltinus leden van de koninklijke familie mogen ontvangen. Zo ontvingen ze nog prins Willem Alexander en prinses Maxima tijdens hun kennismakingstoer door Nederland. Maar ook koningin Beatrix kreeg bij haar bezoek een potje mosterd.
Molen
De Huisman
Mosterd wordt gemaakt van mosterdzaadjes, azijn, water, suiker, zout en soms ook kruiden en kurkuma voor de kleur.
“Hier kreeg een kippevrijer een huisman als berijer”
Molen De Huisman is een achtkante bovenkruier met stelling. Bij de bouw werd hij gebruikt als snuifmolen; hiervoor werd tabak fijngehakt door middel van stampers die van messen waren voorzien. Het product snuiftabak was in de 17e en ook in de 18e eeuw populair. Later werd De Huisman tevens ingericht voor het malen van mosterd en sinds 2011 is het een specerijenmolen. De mosterdmakerij was verhuisd naar een bedrijventerrein.
De molen is vermoedelijk gebouwd in 1786 en is in 1956 overgeplaatst op de schuur van pakhuis De Haan aan de Zaanse Schans. Bij die gelegenheid werd men geïnspireerd tot het opschrift: “Hier kreeg een kippevrijer een huisman als berijer”. De molen werd diverse malen getooid met het traditionele Zaanse mooimakersgoed, zoals bij het 40 jarig huwelijk van molenaar Bosman en zijn vrouw mevr. Bosman-Bas en ook bij het huwelijk van de kinderen.
Meer informatie
Bronnen:
De 122 rijksmonumenten van Zaandam Monumentaal Zaandam
Gemeentearchief Zaandam
Zaanwiki
Oneindig Noord Holland
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed
Delpher
