Kadijksplein 8

Vijf erven en een snep

Kadijksplein 8, dat tot 1925 huisnummer 4 had, behoort tot een groep 18e-eeuwse huizen, oorspronkelijk gebouwd met halsgevels. In 1722 werd het perceel uitgegeven door Burgemeesters en Thesaurieren, een jaar later is de overdracht aan Sibout Bollart die voor in totaal ƒ 6968,- vijf erven (nummer 28 en A, B, C en D) en een ‘snep’ (schuine strook grond) koopt. Hij laat de erven onbebouwd en verkoopt een jaar later de erven A en B, elk 21 bij 58 voet, en de snep. Het Kadijksplein heet dan Nieuwe Zeedijk.

Eigenaren worden Harmanus Swartwout (1676-1740) voor een half part, meester-timmerman Jan Schudderus (?-1763) voor een kwart part en hoedenstoffeerder Aernout Schrijver voor het resterende kwart. Zij betalen voor het geheel ƒ 5150,- en laten hier vijf huizen naast elkaar bouwen. In 1727 zijn die gereed en Schrijver verkoopt zijn kwart voor ƒ 6650,- aan Schudderus. In 1738 verkoopt Swarthout, inmiddels weduwnaar, voor ƒ 8000,- zijn helft ook aan Schudderus, die daarmee volledig eigenaar wordt. Echtgenote Rebecca Kat is enig erfgenaam en na het overlijden van de dan inmiddels drievoudig weduwe wordt het huis in 1769 verkocht. Hendrik Roodermond wordt eigenaar voor ƒ 3800,- van het pand waar dan een school en rouwwinkel in gevestigd zijn.

Onder de bewoners waren meerdere zeevarenden

Rodermond verkoopt het huis in 1783 aan Cornelis Naastepad voor ƒ 4200,-. Als die het in 1797 verkoopt aan Jan Gerrit Waterhoff brengt het huis nog maar ƒ 2240,- op. Van Waterhoff is bekend dat hij in 1831 voor 1/16e part eigenaar was van het kofschip Arent Eliza. Hij staat hier vermeld met de toevoeging Stiffry achter zijn naam. Het is dan ook waarschijnlijk dat de volgende eigenaren erfgenamen zijn, want achtereenvolgens worden genoemd J. Stiffry (tussen 1839 en 1843) en de gebroeders Stiffry tot 1845.

Niet alleen Waterhoff hield zich bezig met schepen: onder de latere bewoners bevinden zich zeemannen, zoals in 1851 G. Stachouwer en in 1864 Harm Jans Stuimer die in 1855 te boek stond als kapitein van de Schooner Kof Maria Elisabeth waarvan hij voor 2/16 eigenaar was.

In 1874 woont hier J. Sallis, President van de stucadoors- vereeniging ‘Eendracht maakt ons Sterk’ en tenminste tussen 1874 en 1882 woont W. Swen op dit adres. Het huis, de kelder, het onderboven-, 2-hoogboven- en het 3-hoogbovenhuis zijn in die tijd verhuurd. In 1882 is het huis bovendien verbouwd en kreeg het zijn lijstgevel. Begin 20e eeuw was er een aardappelhandel maar tenminste sinds 1907 is hier een kapperszaak gevestigd, rond 1910-1918 gerund door Overmeijer. Op een foto van 1961 zien wij dat er nog steeds een herenkapper in het pand is gevestigd.

Het bevrijdingsfeest liep uit op een drama

Het is 7 mei 1945, overal werd de bevrijding gevierd. Duizenden Amsterdammers verzamelden zich op de Dam in afwachting van de bevrijders van wie gehoopt werd dat ze de stad die dag zouden bereiken. Er werd gedanst op de muziek van draaiorgel ‘Het Snotneusje’. Fotografen en amateurs hadden rolletjes gespaard om dit moment vast te leggen.

Er waren nog volop gewapende Duitse militairen in de stad. Onderdeel van de wapenstilstand was de afspraak dat ontwapening hier alleen door de geallieerden zou gebeuren. Zij hadden Amsterdam echter nog niet bereikt. Tegelijk nam de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) wel een aantal gebouwen in handen, ook op de Dam. Al met al een chaotische situatie die ongetwijfeld tot spanning tussen de verschillende partijen zal hebben geleid.

Rond 15 uur werd er plotseling op de menigte geschoten vanaf het balkon van sociëteit ‘De Groote Club’, op de hoek met de Kalverstraat, waar de Kriegsmarine was gevestigd. De feeststemming sloeg om in paniek. Mensen vluchtten alle kanten op of zochten dekking, onder meer achter het Snotneusje. De schietpartij duurde tot half vijf. Er vielen tenminste 32 doden en ruim 200 gewonden.

Verschillende scenario’s over de aanleiding van de schietpartij doen de ronde, maar tot op heden is niet duidelijk hoe de schietpartij nu precies is ontstaan.
De geallieerden zouden op 8 mei de stad bereiken; op 9 mei vertrokken de Duitsers uit Amsterdam.

Een herdenkingssteen voor dochter Aaltje

Het gezin Smorenberg werd zwaar getroffen die 7e mei. Ruim 35 jaar – sinds 1920 – woonde het gezin van Arie Smorenberg (1891-1955) en Maartje Blokker (1891-1957) boven hun kapperszaak aan het Kadijksplein 8. Tussen een stilgeboren kindje en een dochtertje dat drie weken na de geboorte stierf kwam dochter Aaltje (1917-1945) ter wereld. Zij werkte als kapster bij haar vader in de zaak tot haar trouwen in 1942, toen zij en haar echtgenoot een huis aan de Ruyschstraat betrokken. De toen 27-jarige Aaltje werd dodelijk getroffen bij de schietpartij op de Dam. Haar man zou hertrouwen en heeft nooit willen praten over het gebeurde. Zijn zoon uit een tweede huwelijk hoorde pas na het overlijden van zijn vader dat hij eerder getrouwd was geweest.

Aaltje was die dag samen met haar jongere zus Elisabeth (Betsie) Smorenberg (geboren in 1922), die gewond raakte. Volgens een getuige miste zij enkele vingers. Ook hierover werd niet meer gesproken. Betsie – hoewel verloofd in 1941 – zou ongehuwd blijven en verhuisde na het overlijden van haar ouders in 1957 naar Nieuwer Amstel. Een vriendin van de zussen werd in haar bovenarm geraakt.

In het plaveisel van de Dam, tussen Nieuwendijk en Damrak, zijn de naamstenen van in eerste instantie 31 dodelijke slachtoffers geplaatst: een monument op initiatief van de Stichting Memorial voor Damslachtoffers 7 mei 1945 en ontworpen door Studio Moniker. Burgemeester Eberhard van der Laan onthulde het monument op 7 mei 2016. Een jaar later werd er een steen aan toegevoegd met een 32e naam. Een foto van de zussen Smorenberg is tot op heden niet gevonden, maar Aaltjes naam leeft voor op een van de 32 stenen.