J.J. Allanstraat 121, de bakkerswinkel

Ruim anderhalve eeuw aan bakkersgeschiedenis

De geschiedenis van dit kavel voert terug tot de eerste helft van de 17e eeuw, toen hier een houten huisje onder rietgedekt zadeldak stond. Restanten van deze oudste bebouwing zijn nog herleidbaar in de middenvleugel van het huidige, in de loop der tijd uitgebouwde pand.

In het 4e kwart van de 17e eeuw werd er een paltrokmolen gebouwd. De molen werd verkocht in 1700 om te worden herplaatst in Zaandam-West, waar op dat moment de door molens gedreven industrie een grote bloei doormaakte. Het huidige J J Allanstraat 119-121 komt al min of meer in zijn huidige vorm voor op de kadastrale minuut van 1828. Een lange bakkersgeschiedenis volgde, reeds in 1832 was het in eigendom van bakker Volkert Veldhuis.

De laatste bakker was Cor Smit, die de onderneming in 1929 overnam van J.A. de jong. Na 35 jaar ging in 1964 het laatste brood over de toonbank, toen bakkerij ‘de Tarweakker’ zijn deuren sloot vanwege gezondheidsredenen van Smit en het ontbreken van een opvolger: de zoons zagen geen toekomst in het runnen van een bakkerij. In 1972 werd de overbodig geraakte bakkersoven voor een laatste keer gebruikt, waarna ook dit laatste tastbare onderdeel van de bakkerij gesloopt werd. Daarna herinnerde alleen de naam van de naastgelegen Tarweakkersloot nog aan dit bakkersverleden.

Cultuurhistorische waarde

In datzelfde jaar 1972 verkoopt het echtpaar Smit het pand aan hun dochter, waarna de doorgang tussen de twee panden wordt dichtgezet, en dochter haar intrek neemt op nummer 121, terwijl de ouders op nummer 119 gaan wonen. Vanaf dat moment is het pand alleen in gebruik als woonruimte. Dit is niet de enige verbouwing aan het pand.

In de loop van de eeuwen is het grondig onder handen genomen. Het pand was flink verzakt, de vloeren om de centraal geplaatste schoorsteen – die wel op de oorspronkelijke hoogte gebleven leek te zijn – liepen extreem scheef. De palen van 7 meter die bij een partieel funderingsherstel in de 20ste eeuw zijn gebruikt, zaten ‘op kleef’ in de grond. Veel korbelen zijn verdwenen. Ook van het interieur is weinig bewaard gebleven, al is de spiltrap vanuit de keuken naar de zolder vermoedelijk oorspronkelijk.

Zowel in 1980 als in 1996 vinden grote restauraties plaats, de kap en veel geveldelen zijn in die periode vervangen. De houten gevels vertegenwoordigen een hoge monumentwaarde, omdat deze zo karakteristiek zijn voor de Zaanstreek. Dat ze niet oorspronkelijk zijn is daarbij van minder belang: houten gebouwen zijn nu eenmaal onderhevig aan verwering. Het is dan ook onvermijdelijk dat in de loop van de tijd onderdelen vervangen moeten worden.

Een list om Napoleon te slim af te zijn

Opvallend aan de voorgevel is de schuingeplaatste deur op de hoek, eens de ingang naar de winkelruimte van de bakkerij. Dit is een typisch Zaans fenomeen en er wordt wel gezegd dat dit zijn oorsprong vindt in 1812, toen Nederland onderdeel werd van het Franse rijk. Napoleon voerde een nieuwe belasting in, namelijk over het aantal deuren en vensters. Dit is de reden waarom veel ramen van oude panden zijn dichtgemetseld; de schuingeplaatste ramen of deuren zouden een andere list zijn – bedacht door de ‘zuinige Zaankanters’: voor ramen en deuren direct grenzend aan de straat moest namelijk (meer) belasting betaald worden. Een andere verklaring kan zijn dat een schuin geplaatst venster in de voorgevel een beter uitzicht op de weg biedt.

“We willen een huiskamer voor de Zaanstreek zijn”

In de zomer van 2022 opende Jongwijs, een bijzonder initiatief van moeder en zoon Douw, aan de J J Allanstraat zijn deuren. Het pand herbergt zowel een lunchroom, een Bed & Breakfast en een picknicktuin aan de Tarweakkersloot. En dat is nog niet alles: de ruimte kan ook gebruikt worden als expositieruimte en minitheater en op het terrein is in een losstaande schuur een rouwkamer. En wat is er nog mooier en toepasselijker dan dat banketbakker Lex Brakenhoff hier is neergestreken? In de open keuken kunnen de gasten zien hoe hij ter plaatse zijn ambachtelijke brood en gebakjes maakt.

Lokale producten staan dan ook centraal, en er valt veel te genieten op dat vlak: “van sambal tot chocola en van zuivel tot koffie”. Vijftien Zaanse makers heeft Simon al warm weten te maken voor het concept. Vanuit de picknicktuin is de gevangenis te zien waar de ‘Zuivere koffie’ gebrand wordt en de koeien in de wei, die zorgen voor de kaas op het broodje gezond.

En de deur staat open voor iedereen: het moet vooral een warme, sociale plek zijn waar iedereen zich kan thuis voelen. Jongwijs zoekt vooral de verbinding, en hoopt mensen te inspireren met deze mooie, nieuwe bestemming, die recht doet aan de geschiedenis en met ruimte voor vernieuwing. Zodat verleden en toekomst hand in hand gaan en nog veel mensen kunnen blijven genieten van dit erfgoed.

Blijf op de hoogte van de plannen van Jongwijs.