1725
Bouw pand
H
Hoogte Kadijk 12
Hoogte Kadijk 12, AmsterdamDe oud-bewoonster van dit pand vroeg ons te zorgen voor haar gevelstenen. In de ene staat een verwijzing naar de achternaam Schelhaas, de andere steen heeft de enige activistische gevelsteentekst in de stad. De steen met de haas is gehakt door Sjuwke Brinkgreve- Kunst, de vrouw van onze geestelijk vader Geurt Brinkgreve. Willy Schelhaas liet voor het onderhoud van haar stenen een geldbedrag na.
2001
Stadsherstel eigenaar
2005
Gerestaureerd
2017
Restauratie van de steen
Nu
2 woningen
Gevelstenen
Behoud van ambacht
Nieuwe stenen vertellen het verhaal over het huis, eigenaar of gebeurtenis
Amsterdam zit vol met gevelstenen. De meeste oude stenen zijn aangebracht vóór 1795, daarna werd het systeem van huisnummering ingevoerd, waardoor een belangrijke functie van de gevelstenen; die van adresaanduiding, verviel. Oorspronkelijk was dat niet de hoofdzaak; een gevelsteen diende ook om het beroep van de bewoner of de herkomst van de bouwheer aan te duiden. B.v. door diens familiewapen aan te brengen, of een toespeling op zijn naam, zijn politieke overtuiging of zijn geloof. Na een inzinking in het gebruik in de 19e eeuw is dit hoofdstuk van onze cultuurgeschiedenis toch niet afgesloten, want vooral in de 20e eeuw worden er weer gevelstenen gehakt en in gevels geplaatst. Ze dienen niet meer als adresaanduiding, maar met vakmanschap, fantasie en creativiteit wordt een andere boodschap verkondigd, die vereeuwigd moet worden. Dat kan een verhaal zijn over het huis, over de eigenaar, over een gebeurtenis, over de bewoners of een bepaalde situatie.
Bijkomend voordeel van deze opleving is dat hierdoor het beeldhouwersambacht niet verloren gaat. De kunstenaars voeren met behulp van eeuwenoude technieken met hamer en beitels, in het traditionele materiaal natuursteen nog steeds hun ambacht uit, waarbij voorstelling, vormgeving, kleur en tekst op elkaar zijn afgestemd.
Beeldhouwster
Sjuwke Brinkgreve- Kunst
Op kamers en studeren in Amsterdam
Een van die beeldhouwers was Sjuwke Brinkgreve- Kunst, zij heeft de stenen voor de gevel van de Hoogte Kadijk ontworpen. Sjuwke Maria Laura Kunst (Bandung, 11 augustus 1922- 28 februari 2021) was de dochter van etnomusicoloog mr. Jacob Kunst en Catharina Jacoba Antoinette van Wely. Toen Sjuwke elf was verliet het gezin Indië en op haar dertiende waren al een paar tekeningen van Sjuwke in de vorm van karikatuurschetsen te zien in de Haagse Kunstkring (tentoonstelling ‘Humor en Satyre’). Ze had toen nog geen tekenles gehad. In 1941, na het Gymnasium, was ze nog heel jong maar ze wilde vrijheid en trok toen heel zelfstandig naar de grote stad waar ze op kamers ging. Ze studeerde daar aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten. In eerste instantie als beeldhouwster. Jan Bronner was haar leermeester. Zij trouwde in 1944 met Geurt Brinkgreve, eveneens kunstenaar.
Sjuwke heeft haar leven lang getekend en maakte daarnaast ook beelden, in speksteen, kalksteen en hardsteen. Bij Hans ’t Mannetje leerde ze verder over het beeldhouwen. Hans had na zijn opleiding op de Rijksacademie en na gewerkt te hebben als uitvoerder op het atelier van de stadsbeeldhouwer Hildo Krop, in het Synagogegebouw Uilenburg een restauratieatelier opgericht. Hier werden oude gebeeldhouwde fragmenten hersteld en leerden jonge beeldhouwers het vak van oude leermeesters. In de twintig jaar dat het restauratieatelier heeft gefunctioneerd hebben zo’n tachtig jonge mensen hier gewerkt. En één daarvan was dus Sjuwke Brinkgreve- Kunst.
Stadsherstel
Onze geestelijk vader
Ook andere geredde panden bevinden zich onder onze vleugels
Sjuwke was dus sinds 1944 de vrouw van onze geestelijk vader en medeoprichter, Geurt Brinkgreve. In een gesprek met ons vertelde ze, dat er zonder haar waarschijnlijk geen Stadsherstel geweest zou zijn. Geurt was namelijk van plan om terug te keren naar Den Haag, de stad waar hij aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten gestudeerd had. Sjuwke, die haar geliefde Amsterdam niet wilde verlaten, bedacht een list. Zij gaf hem heel onschuldig het boekje van A.A. Kok: “Amsterdamsche Woonhuizen” (1946) te lezen, waardoor hij zo enthousiast over de stad raakte dat hij één van de belangrijkste monumentenredders van Amsterdam werd. Naast Stadsherstel heeft Geurt tal van andere Amsterdamse en monumentenorganisaties opgericht. Wij hebben een aantal van de door hem geredde panden overgenomen. Zoals Huis de Pinto en het West Indisch Huis. Ook werkten wij op tal van andere plekken in de stad met Geurts organisaties. Zo hebben wij bijvoorbeeld in de Binnen Brouwersstraat en de Binnen Visserstraat woningen voor muzikanten gerealiseerd voor Geurts stichting Het Jan Pieterszoon Huis.
Gevelsteen
Blaadje Sla
De steen De Gedachtenis is een gedachtenis aan het wonder: het Mirakel van Amsterdam, Pelgrimgangers kunnen daar hun gedachten kwijt.
Oproep tot vegetarisme
Amsterdam, Pelgrimgangers kunnen daar hun gedachten kwijt.
Gevelstenen zijn vaak een poëtisch puzzeltje, of een rebus. Zo hangt er in de Kalverstraat een ‘Gedachte-nis’; een steen met een leeg nisje voor gedachten erin. En op de Lindengracht kun je een steen bewonderen met de tekst: Thcargnednil, lees dat woord van rechts naar links-, het jaartal ondersteboven en vissen die in een boom zwemmen. Het beeld gaat over de gedempte gracht, oftewel de omgekeerde wereld. Ook de steen van de naam Schelhaas bevat een kleine rebus. Er staat een haas met een bel in de hand: ‘schel-haas’. Naast de haas liggen twee blaadjes sla, een verwijzing naar de grootmoeder van Neerlandica drs. Wilhelmina Hendrica (Willy) Schelhaas (1927-2015 en oud eigenaresse van Hoogte Kadijk 12), die ‘Slaa’ heette. De stenen waren een kroon op het werk van Willy: zij had haar woonhuis volledig in authentieke staat laten restaureren
De gevelsteen met de tekst is een pamfletgedicht dat oproept tot vegetarisme.
“Voorwaar, voorwaar!
Voer voor Vegetariërs
voorkomt voorzeker
voortgaande vervuiling
voortwoekerende volksziekten
voorspelt vreedzaam
voortbestaan van volkeren”
Schenkster
Willy Schelhaas
Fervent vegetariër, actief feministe en bewonderaar van monumenten
Willy Schelhaas liet de stenen in 1993 aanbrengen in haar woonhuis, dat ze later aan Stadsherstel verkocht. Zij was naast fervent vegetariër ook actief feministe en groot bewonderaar van Amsterdamse monumenten.
Tijdens de onthulling van de stenen op 27 maart 1993, vertelde Willy over haar gedicht dat de alliteratie haar tijdens de Pinksterdagen van ’92 te binnen schoot. “De alliteratie is de oudste rijmsoort die het Germaans kent”, aldus Schelhaas. De tekst hangt samen met het beeld van de andere steen: “Zoals de dorpsomroeper met zijn klingelende bel aan alle dorpsbewoners aandacht vroeg voor zijn boodschap, roept deze haas (…) alle wereldbewoners op.” Ze verwijst met ‘Voorwaar voorwaar!’ naar de bijbel: Jezus begint met dezelfde woorden zijn oproep om het mensdom te bekeren. De vader van Schelhaas was predikant.
In 2017 hebben de stenen een opfrisbeurt gekregen. De stenen kunnen nu weer jaren mee en de teksten blijven goed leesbaar.
In 2015 overleed Willy Schelhaas, ze liet de Vrienden een bedrag na voor het in stand houden en onderhouden van haar gevelstenen. Enkele jaren daarvoor had ze haar pand al ‘met korting’ verkocht aan Stadsherstel.
Rol van Stadsherstel
Authentiek Kadijkenpand
In 1722 werd door Burgemeester en Thesaurien dit erf uitgegeven en verkocht, tezamen met een aantal andere erven er omheen. De Hoogte Kadijk heette toen nog Nieuwe Zeedijk. Er werd in 1725 door eigenaar Gerbrand Slegt, meester scheepstimmerman, een authentiek Kadijkenpand met hoofdhuis met halsgevel en direct aangebouwd achterhuis neergezet. In 1753 verkoopt zijn zoon het huis aan Abigail Coeck. Zij bewoont het en na haar overlijden laat ze het huis na aan haar dienstmaagd Hilletje Nagtegaal.
In de loop van 2001 werd Stadsherstel benaderd door de bewoonster en eigenaresse van Hoogte Kadijk 12 met de vraag of Stadsherstel dit pand wilde overnemen. Mevrouw Schelhaas vond het belangrijker dat Stadsherstel het pand zou kopen en restaureren dan dat zij er winst op maakte, en bood het daarom voor een lagere waarde aan dan die in het economisch verkeer.
Bij de restauratie werd als eerste de achtergevel en het dak aangepakt. Binnen is gekozen voor een eenvoudige vervanging van de meest elementaire zaken. Er zijn twee woningen in aangebracht. Nadat deze verhuurd en bewoond waren, is tenslotte de voorgevel gerestaureerd. De kleurstelling is neutraal gehouden in wit/ grijs.
Meer informatie
Bronnen:
Stadsarchief Amsterdam
Archief Stadsherstel
Vereniging Vrienden Amsterdamse Gevelstenen
VVAB
Aan dit project hebben meegewerkt:
Architectenbureau Van Zweden te Amsterdam
Bouwbedrijf Wever BV te Amsterdam
Sjuwke Brinkgreve- Kunst
