Geldersekade 39

Een havenbuurt met kledingmakers

De Geldersekade werd omstreeks 1425 gegraven en was in de 15e en 16e eeuw een vestinggracht met waltorens en poorten. De even zijde, binnen de vestingmuur, werd rond 1500 bebouwd. De oneven zijde, buiten de ommuurde stad, werd pas bebouwd nadat de vestingmuur was verplaatst.

De kade is altijd heel bedrijvig geweest, zoals dat bij een havenbuurt past. In het begin waren er, naast winkels en ambachten, veel aan zeevaart gerelateerde beroepen te vinden. Aan het einde van de 19e eeuw en in de eerste helft van de 20e eeuw waren er veel magazijnen en ateliers voor confectie en handel. Vaak van Joodse origine, want aan deze zijde van de kade begint dan ook de zogenaamde “Jodenbuurt”. Dat deze bedrijfstak in de historische stad uiteindelijk verdwijnt, heeft vooral te maken met de opkomst van grootwinkelbedrijven in confectiekleding, kleding in serie gemaakt door machines in plaats van door handen. Maar ook door de Tweede Wereldoorlog verloor de Geldersekade het grootste deel van haar Joodse bewoners. Hun huizen werden leeggehaald en in de hongerwinter soms zelfs gesloopt. Zo lag de buurt er na de oorlog troosteloos bij, als een krottenbuurt met een hoge leegstand.

Er kwam een trotse nieuwe winkelpui

In de kern is het voormalige winkelwoonhuis op nummer 39 vermoedelijk 17e-eeuws en het heeft een latere gevel waarvan de bekroning rond 1950 verdwenen is. Daarvoor had het pand waarschijnlijk een klokgevel, waarvan de natuurstenen ornamenten waarschijnlijk rond 1900 naar de achtergevel verhuisden. Verschillende bedrijfjes in het pand hebben het winkelend publiek gediend.

In de tijd dat de confectiebedrijfjes zich hier bevonden, vestigde van 1884 tot rond 1892 A.P. te Mijtelaar hier zijn kleine vischhal, lekker in de buurt van de vismarkt en later de Gemeentelijke Vishal aan de Geldersekade. Van 1892 tot waarschijnlijk 1929 komt er een confectiebedrijfje in het pand, als de in Amsterdam geboren tailleur Hendrik Jurgen Donderdahl (1856-1916) het pand koopt. Een tailleur is een kledingmaker van nauwsluitende damesmantelpakjes.

Onmiddellijk vraagt Donderdahl een bouwvergunning aan voor een plan tot vernieuwing van de winkelpui. De architect is J.J.P. Thuring. Thuring ontwerpt een rijkgedetailleerde pui met glas in lood en houtsnijwerk. Met trots wordt de naam van de tailleur op de pui geplaatst. In 1904 wordt er een bouwaanvraag ingediend voor het opbouwen van twee verdiepingen; de architect is tevens Thuring. Het plan is niet doorgegaan, misschien wel omdat de fundering daarvoor niet voldoende was. Die moest namelijk van tevoren onderzocht worden.

Hollandse Loodgieterswinkel

Regelmatig wordt er door de tailleur personeel gevraagd, zoals een zogenaamde grootwerker. Een grootwerker is een kledingmaker die alleen jassen en rokken maakt. Ook wordt er een zwartwerker gevraagd; daarmee wordt een kledingmaker bedoeld die het werk thuis verricht.

Van circa 1929 tot circa 1955 is het over met de confectie in dit pand en nemen verschillende loodgieters het steeds van elkaar over. Loodgieter K. Janse gaat in 1936 failliet en in 1942 moet Albert Thepen faillissement aanvragen. In 1943 gaat Thepen, in dit geval met P.N. van Bruggen, toch weer verder als loodgietersbedrijf. De winkel wordt de Hollandse Loodgieterswinkel genoemd. Het gaat dit keer beter, want in datzelfde jaar doen zij een oproep voor halfwas en volslagen loodgieters, oftewel een aankomend en een ervaren loodgieter.

Er volgen verschillende bedrijfjes en eigenaren, zoals een groothandel in boeken in 1963, totdat Stadsherstel in contact komt met de eigenaren.

Dankzij onze Vrienden en fondsen

De gemeente had niet geëist dat de gevel hersteld moest worden, maar voor het herstellen van het gevelaanzicht vonden we het wel noodzakelijk. Ook de mooie pui met glas in lood en houtsnijwerk wilden we graag in ere herstellen. Onze Vrienden hebben enorm geholpen om dat mogelijk te maken.

Maar het was nog niet zo makkelijk om de top terug te brengen, want we wisten niet precies hoe hij eruitgezien had. We hadden wel een schets gevonden van toen het plan er lag om de gevel te verhogen. Na een oproep in onze nieuwsbrief kwam de ansichtkaartenverzamelaar D.M. de Waart gelukkig met kaarten waarop onze top, zij het zeer vaag, afgebeeld stond. Uiteindelijk werd er toch nog een foto in het archief gevonden. Plan B, het aanbrengen van een top van Monumentenzorg op dit pand, hoefde daardoor niet uitgevoerd te worden, want we vonden het belangrijk om het gevelbeeld uit de tijd dat de rijke pui aangebracht was te herstellen.

De eclectische stijl van Thüring en onze gevel

Ontwerper van de winkelpui uit 1892 is timmerman en aannemer J.J.P. Thüring. Gezien zijn oeuvre, bestaande uit veel winkelpuien en winkelhuizen, lijkt het aannemelijk dat hij gebruik heeft gemaakt van modellenboeken. Het toepassen van de eclectische stijl (waarin elementen uit verschillende stijlen worden gecombineerd) past hierbij. De pui van Geldersekade 39 is opvallend rijk gedetailleerd. Mogelijk heeft Thüring, behalve de winkelpui, ook de geveltop met fronton ontworpen en gerealiseerd.

De vroegere werken van Thüring, van rond 1890, zijn vooral opgetrokken in een eclectische stijl, met veel houten elementen. Na 1895 is zijn architectuur neoclassicistisch van aard en maakt Thüring ook meer gebruik van natuurstenen elementen. Vanaf 1900 verandert de stijl in neorenaissance, met natuurstenen en bakstenen decoraties. Het laatst bekende werk van Thüring betreft een Jugendstil-stijl pui. Het waarschijnlijk houten fronton op de geveltop van ons pand past bij de eclectische winkelpui, qua architectuur en materiaalgebruik. Het is dus stilistisch mogelijk dat de geveltop gelijktijdig met de eclectische winkelpui is ontworpen door Thüring. Ook een iets latere realisatie van de geveltop is aannemelijk: een houten fronton past zeker ook bij de neoclassicistische architectuur van Thüring van na 1895.

Houtimitatie op de gevel

Aan de pui is veel ambachtelijk werk uitgevoerd, zoals aan het glas in lood en het opnieuw houtimitatie schilderen van de gevel. De geschilderde houtimitatie is uitgevoerd door leerlingen met hun leermeester. Zo helpen we mee om ook dit ambacht door te geven aan nieuwe generaties. Leerlingen Kim en Sophie zijn 4e-jaars MBO-studenten, dus examenleerlingen, van de richting Decoratie & Restauratie. Daarnaast volgen ze een extra programma, het zogenaamde Excellent programma van Nimeto. Dat betekent dat ze uitverkoren zijn om twee jaar lang een extra programma te volgen waarbij ze de fijne kneepjes van het vak leren, zoals het vergulden van onderdelen.

“Ik vind het heel fijn dat Stadsherstel de mogelijkheid biedt dat dit werk met leerlingen uitgevoerd kan worden en dat ze daar consequent in is,” zegt leermeester Hannie de Keijzer over dit project.

Ook het glas in lood is hersteld; glas in lood wat je niet vaak meer ziet, aldus de restauratoren. Ze hebben het dan over de okerkleurige en bolvormige glasornamenten die in een cirkel het bovenraam van de winkelpui sieren. Maar nog meer bijzonder is het geslepen glasornamentje dat zich helemaal in het midden bevindt. Bij goed kijken is er een Franse lelie in te ontdekken als een soort van zonnestralen.

In 2024 kon Boekie Woekie, die gehuisvest was in de Berenstraat 16 maar daar moest vertrekken omdat de huur vervijfvoudigde, in het pand trekken. Ze zijn, zoals ze het zelf zeggen, “Een onafhankelijke kunstboekenwinkel, waar vooral kunstenaars hun werk kunnen verkopen dat in eigen beheer is gemaakt en uitgegeven. Vaak is het boek zelf een kunstwerk. Het zijn dus geen catalogi.”

Boekie Woekie werd in 1986 opgericht door zes kunstenaars. Zij voeren nu ongeveer 7000 titels, van bijna uitsluitend in eigen beheer uitgegeven boeken of boeken van kleine pers.

Degenen die het runnen – Henriëtte van Egten (Nederlands), Rúna Thorkelsdóttir (IJslands) en Jan Voss (Duits) – beschouwen de winkel zelf als een beeldhouwwerk in uitvoering. Er is nooit een einde gekomen aan het uitgeven op zeer kleine schaal (3 of 4 titels per jaar), wat heeft geleid tot de jaarlijkse deelname aan een of twee boekenbeurzen (Frankfurt, Londen, New York).

De onderneming, die volledig zelf-financierend is, staat in Europa, zo niet in de wereld, bekend als dé plek voor kunstenaarsboeken. Ook is zij de langst bestaande onderneming die boeken verkoopt ongeacht de bekendheid van de auteur. www.boekiewoekie.com