Geldersekade 3

Met steigers naar Gelderland, Keulen en Engeland

De Geldersekade was onderdeel van de eind 15e eeuw gegraven stadsgracht die, samen met de Kloveniersburgwal en het Singel, de “Stedegracht” oftewel de stadsgrens vormde. De Geldersekade liep vanaf de Sint Antoniespoort (tegenwoordig de Waag op de Nieuwmarkt) naar het noorden en mondde bij de Schreierstoren uit in het IJ. Aan de stadzijde werd een stadsmuur gebouwd. Het oostelijke deel, dat tot 1585 buiten de stad lag, heette Keulse kaai en verder Gelderse kaai, maar ook korte tijd Londense kaai of Engelse kaai.

De namen ontstonden doordat zich hier steigers bevonden waar schepen aanlegden naar de Gelderse steden Arnhem en Nijmegen, de stad Keulen en naar Engeland. Begin 17e eeuw werd de Geldersekade Oude Singel genoemd. Sinds 3 april 1912 heet de hele kade Geldersekade.

Nadat de Nieuwe Gracht (de huidige Oude Schans) was gegraven en nieuwe stadswallen waren aangelegd, verloor de Geldersekade zijn functie als verdedigingsgracht. De oude stadsmuur werd gesloopt en er werden huizen gebouwd. De Schreierstoren en de Waag zijn gebleven en herinneren nog aan deze geschiedenis.

Enige bewaard gebleven verdedigingstoren van Amsterdam

De Schreierstoren is rond 1487 gebouwd als verdedigingstoren voor de stadsmuur. De toren werd gebouwd op de hoek van het IJ en de oostkant van de stad, en is de enige bewaard gebleven verdedigingstoren van Amsterdam. Er wordt wel gezegd dat de toren zijn naam kreeg omdat, in de tijd van de Verenigde Oostindische Compagnie, op deze plaats vrouwen afscheid namen van hun mannen voordat die op zeereis gingen. Maar de toren kwam eigenlijk aan zijn naam doordat op deze plek de stadsmuur een scherpe hoek maakte (van schray = “scherp”).

Op de toren is in 1927 een plaquette aangebracht ter herinnering aan het feit dat Henry Hudson hier vandaan in1609 naar de Nieuwe Wereld vertrok, om in opdracht van de VOC een westelijke doorvaart naar Indië te vinden. De plaquette was een initiatief van The Greenwich Village Historical Society uit New York.

Boven de ingang van de toren aan de Prins Hendrikkade is een gedenksteen ingemetseld, die herinnert aan de Eerste Schipvaart van Cornelis Houtman en zijn bemanning naar Oost-Indië in 1595. Erop afgebeeld staan de vier zeilschepen waaruit de expeditie bestond en een vogel, met erboven de Latijnse spreuk navigare necesse est (‘varen is nodig’).

De touwslager wil privacy

De eerste eigenaar van dit pand komen wij in 1610 tegen; de lijnslager Jan Olphertsz. Er woonden in deze buurt eeuwenlang mensen met een beroep dat te maken had met de scheepvaart en zo is dat ook met Olphertszn. Een lijnslager is een touwslager die zijn werk verrichtte in zogenaamde lijnbanen; langwerpige stukken grond waarboven dunne strengen garen werden gespannen en tot een dik touw in elkaar gedraaid, door middel van het maken van bepaalde slagen. De naam ’touw slaan’ komt van deze gehanteerde lijnbaanmethode.

Jan Olphertsz. verkoopt in 1610 zijn huis en erf aan Cornelis van Lockhorst. In de koopovereenkomst wordt het gekochte als volgt omschreven: ’een huis en erf aan de Oude Singel tegenover de Engelse Kaai’ en er worden een aantal bepalingen opgenomen. Jan Olphertsz. blijft in het huis erachter wonen en bepaald werd dat de koper de schermen voor zijn ramen moest behouden en onderhouden, zodat hij niet bij Olphertsz. naar binnen kon kijken. Een andere bepaling was dat de muur tussen de erven niet hoger mocht worden dan hij nu al was. Verkoper behield het recht om bij de muur een open staketsel te mogen bouwen, zodat er iemand over zou kunnen klimmen. Ook werd een blijvende vrije watergang tussen de erven bedongen.

Een blokemaker was eigenaar

Al na 9 jaar, In 1619, verkoopt Van Lockhorst het huis en erf aan Frans Hendrixszn, blokemaker van beroep en dezelfde bepalingen worden weer opgenomen in de koopovereenkomst.

In 1651 koopt een bakker, Jan Hendrixszn Kerkhoff het pand. En in 1662 wordt het pand weer verkocht met nog steeds diezelfde bepalingen. Het gekochte wordt als volgt omschreven: ‘Een huis en erf op de Gelderse Kaai, bij de Schreiershoek, waar ‘De Vier Heemskinderen’ uithangt’. Dit is een executieverkoop en inbegrepen bij de koop zijn de winkel, de toonbank en het bakkerijgereedschap. Tot aan 1864 wordt het pand gebruikt door bakkers.

De Vier Heemskinderen is een sage uit de middeleeuwen, over de vier zonen van Aymon, een trouwe leenman van Karel de Grote en gehuwd met diens zus. Aymon ’s jongste zoon Reinout was heel sterk en had het wilde Ros Beiaard getemd, maar in een vlaag van woede doodde hij zijn neef Lodewijk, de zoon van Karel de Grote, tijdens een ruzie bij het schaken. De vier zonen vluchtten op de rug van het Ros. Vader Aymon werd gegijzeld door Karel de Grote, en om deze vrij te krijgen, eiste Karel dat het Ros Beiaard gedood zou worden. Maar, na 3 pogingen hiertoe, waarbij het Ros steeds beladen met molenstenen in de rivier werd gegooid, was het nog steeds in leven. Bij de volgende poging kon Reinout het lijden van zijn paard niet meer aanzien en wendde zijn hoofd af. Toen het Ros dit zag, brak zijn hart en verdronk het uiteindelijk.