1907
Bouw fort
F
Fort bij de Liebrug
Liedeweg 9, HaarlemmerliedeIn 2019 heeft Stadsherstel een Werelderfgoedmonument aangekocht. Namelijk Fort bij de Liebrug. Dit is een ‘type A’ fort waar waard transportbedrijf Brink’s jarenlang bodemschatten en inbeslaggenomen kunstwerken van oorlogsmisdadiger Menten opsloeg.
1946
Opslag levensmiddelen
2018
Aangekocht
2019
Gerestaureerd
NU
Verschillende (ambachtelijke) bedrijfjes
Onderdeel van
Stelling van Amsterdam
Sinds 1996 UNESCO Werelderfgoed
Het fort bij de Liebrug maakt deel uit van de Stelling van Amsterdam. Een geheel van forten en verdedigingswerken op een afstand van 15-20 kilometer rond Amsterdam, gemaakt om de stad te verdedigen bij een vijandelijke aanval. Het gebied kan onder water worden gezet (geïnundeerd) om doorgang van vijandelijke troepen te voorkomen. Het water is dan te diep voor man en paard, en te ondiep voor een bootje.
Met de Vestingwet van 1874 wordt tot de aanleg van de Stelling van Amsterdam besloten. Vanaf 1896 tot 1914 worden 46 forten, batterijen, dijken en sluizen gebouwd in een cirkel van 135 kilometer omtrek. De forten krijgen ‘nieuwerwetsche’ betonnen gebouwen; functioneel en eenvoudig. Wanneer alle andere linies door de vijand zijn veroverd, trekken de troepen zich terug op de Stelling van Amsterdam. Ook koningin en regering gaan naar Amsterdam en de hoofdstad is dan het laatste stukje vrij koninkrijk. In de graansilo aan de Westerdoksdijk wordt graan opgeslagen, voldoende voor negen maanden. Ook is er een aparte drinkwatervoorziening binnen de Stelling.
Maar….. wanneer de Stelling van Amsterdam gereed is zijn er inmiddels vliegtuigen en tanks en heeft de Stelling van Amsterdam nooit in zijn oorspronkelijke opzet gefunctioneerd.
Functie
Fort bij de Liebrug
Een type A fort met afwijkende keelkazematten
Fort bij de Liebrug is ter verdediging van ‘het acces’, dat wil zeggen ter verdediging van het kwetsbare gedeelte in de waterlinie gevormd door de spoorweg, de trekvaart en de weg naar Amsterdam. Aangezien de belangrijkste verdedigingstaken worden uitgevoerd door de naastgelegen forten kan worden volstaan hier met een kleiner verdedigingswerk. In tegenstelling tot veel andere forten verschillen de keelkazematten, de halfronde zijbeuken van het vestinggebouw, van dit fort in grootte.
Fort bij de Liebrug is een Fort ‘type A’, een type dat tot 1907 wordt gebouwd. Dit type bestaat uit een langgerekt hoofdgebouw met lokalen voor de bemanning, keuken en opslagruimten. Elke ruimte heeft aan de keelzijde -de open achterzijde- een ingang, met een venster ernaast en stalen deuren met schietgaten.
Aan de uiteinden van het hoofdgebouw bevinden zich twee keelkazematten, oftewel speciale ruimten voor wapens ten behoeve van zogenaamd flankerend vuur. In het midden zitten twee grote deuren die toegang geven tot de poterne, de geheime toegangs- of uitvalspoort. Links en rechts van het voorgebouw liggen twee kleinere gebouwen met een snelvuurkanon in een hefkoepel. Alle gebouwonderdelen zijn bedekt met aarde en zand om de uitwerking van een vijandelijke treffer te beperken. Het fort is zowel in 1918 als 1940 gemobiliseerd.
Nieuwe functie
Menten
In 2016 zond Omroep MAX een televisieserie uit over Menten.
Hier werden juwelen, geld en kunst van Menten opgeslagen
Na WOII doet het fort van juni 1946 tot oktober 1948 dienst als magazijn voor levensmiddelen voor verschillende onderdelen van het Nederlandse leger. De relatieve koelte van het betonnen fort is ideaal voor de opslag van onder meer kaas, fruit, wintergroente, margarine, vet, meel, zout, suiker, stroop en jam. Lokale boeren brengen dagverse producten als melk, brood en vleeswaren bij de legeronderdelen. Alles is destijds nog op de bon en voor de meeste burgers een ware traktatie.
In de jaren zeventig krijgt het fort de bijnaam ‘Fort Knox’ omdat Brink’s, van de beveiligde waardetransporten, het als opslagplaats gebruikt. Zo worden er ruwe diamanten opgeslagen waar potentiële kopers ze komen bekijken. Ook is er in het fort een belangrijke kunstafdeling. Zo is bekend dat Brink’s de opslag verzorgt van geconfisqueerde kunst zoals de kunstcollectie van oorlogsmisdadiger Pieter Menten. De zaak-Menten komt in 1976 aan het rollen als Menten zijn kunstwerken wil laten veilen. De in Galicië geroofd kunstwerken heeft hij in 1943 per trein naar Nederland laten brengen
En dat is niet het enige: men bewaart er ook de originele muziekopnamen van platenmaatschappij Sony en blanco bankpassen. De dagelijkse nachtopslaglimiet is fl. 100.000.000 en wordt jaarlijks verschillende malen overschreden, overdag kan het een veelvoud ervan zijn.
Rol van Stadsherstel
Meer publiekstoegankelijk
Vanwege onder andere strengere arbo-eisen verlaat Brink’s rond de eeuwwisseling het fort. Het wordt dan in delen verhuurd aan tien kleine partijen waaronder de wijnimporteurs Casa Fortezza (Italiaanse wijn en Olijfolie), Les Chiens Blancs (Franse wijn) en Zadelmaker DS Ruitersport. In de bijhorende genieloods is een particulier verhuurde woning aanwezig.
Stadsherstel wordt in 2018 eigenaar van dit fort en restaureert het in 2019.
Samen met Recreatieschap Spaarnwoude, provincie Noord-Holland, Staatsbosbeheer, de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude maken we het fort toegankelijker voor een groot publiek. De huurders zijn in het fort gebleven en de leegstaande ruimten zijn volgens het zogenaamde ‘grow as you go’ concept verhuurd aan bedrijven die actief zijn binnen de thema’s ‘gezond en gezellig’ en ‘zakelijk en culinair’.
Van binnen is het fort in de vorige eeuw behoorlijk aangepast en kent ook veel achterstallig onderhoud. Stadsherstel brengt het terug in de oorspronkelijke staat.
Voor de restauratie zijn bijdragen ontvangen van de Provincie Noord-Holland en het Gebiedsfonds. Dat is een fonds dat Staatsbosbeheer en het Recreatieschap Spaarnwoude hebben gevuld met de opbrengsten van de schadevergoedingen en verkopen t.b.v. de Schiphol gedupeerden.
Fort bij de Liebrug is het vijfde fort binnen de Stelling van Amsterdam dat wij aankopen.
Meer informatie
Bronnen:
stelling-amsterdam.nl
onh.nl
stellingvanamsterdam.nl
De Stelling van Amsterdam, uitgeverij Matrijs
Harnas om de hoofdstad, uitgeverij Matrijs
Deze restauratie is mede mogelijk gemaakt dankzij:
Recreatieschap Spaarnwoude
Provincie Noord Holland
Staatsbosbeheer
Stichting Stelling van Amsterdam
Gemeente Spaarnwoude
