Kunst genieloods (Fort aan den Ham)

De Stelling heeft vooral een afschrikwekkende werking gehad

Het Fort aan den Ham is één van de 46 forten van de Stelling van Amsterdam, een verdedigingslinie gelegen op 15 tot 20 kilometer rond het centrum van Amsterdam. De Stelling is 135 kilometer lang en is aangelegd van 1880 tot 1920. Primair is de Stelling een waterlinie. In geval van vijandelijkheden kunnen grote delen van het gebied rond Amsterdam onder water worden gezet. De forten werden geplaatst op plaatsen waar de waterlinie wordt doorkruist door dijken, wegen of spoorlijnen zodat ze die kunnen beschermen.

De Stelling van Amsterdam heeft nooit actief dienstgedaan, maar heeft wel een afschrikwekkende werking. In 1914 zijn de Stelling en de Nieuwe Hollandse Waterlinie namelijk mede een reden voor de Duitsers om Nederland niet binnen te vallen. Daarna verliest de hele waterlinie zijn nut omdat vliegtuigen en bommenwerpers werden ontwikkeld en ook krijgt de artillerie een veel groter bereik dan de twintig kilometer waarop de stelling is ontworpen.

Voor opslag en huisvesting

Bij het Fort aan den Ham is de genieloods nog aanwezig. Het fort is gebouwd tussen 1896 en 1903 en ligt langs het spoor en de N203 tussen Krommenie en Uitgeest aan Busch en Dam.

U betreedt het terrein van het fort via de keelzijde dat is de achterzijde van het fort, de veilige Amsterdamse kant dus. Via een kleine poort in het hek bereikt u de oprijlaan. Rechts stond bij dit fort de fortwachterswoning en links staat nog steeds de genieloods. Als u doorloopt dan komt u via een brug over de fortgracht bij het betonnen fort. Daarin is nu een militair museum gehuisvest.

In oorlogstijd dient de genieloods meestal tot onderkomen voor troepen die in voor- of tussenterrein zijn gestationeerd. En in vredestijd wordt bijna de gehele inventaris van de forten zoals bedden, stoelen, tafels en ander huisraad opgeslagen in de loodsen. Ook worden hier de vuurmonden (kanonnen) van de tussenbatterijen opgeslagen en het onderhoud daaraan uitgevoerd.

De genieloods moet van brandbaar materiaal zijn gemaakt

Tussen 1853 en 1963 is rondom de vestingwerken de Kringenwet van toepassing. De gebouwen rondom de forten hebben met bouwbeperkingen te maken. Zo mogen gebouwen binnen een straal van 300 meter van het fort alleen worden opgetrokken van brandbare materialen zodat ze snel geruimd konden worden. Alleen de plint mag uit een halve meter steen bestaan alsook vuurplaatsen en schoorstenen. Deze gebouwen worden pas geruimd wanneer een vrij schootsveld vanaf het fort nodig is bij bedreiging van dit deel van de Stelling.

Ook de genieloods moet voldoen aan de eisen van de Kringenwet. De loods van ruim 35 meter lang en 7 meter breed is dus in hout opgetrokken en staat op een gemetselde voet. Hierop ligt een grenenhouten muurplaat, waarop de vurenhouten staanders van de spanten met ankers en moeren zijn bevestigd.

Met oog voor detail zijn er kraaldelen, planken met twee gefreesde groeven, aangebracht als buitenwand. Rondom de loods ligt een laag grind van anderhalve meter breed. Zowel aan de voor- als aan de achterzijde loopt een klinkerpad naar de dubbele openslaande wagendeuren. Boven deze deuren zit nog een luik waardoor spullen eenvoudig naar de zolder kunnen worden gehesen. In de zijgevels bevinden zich ook dubbele deuren met vensters met luiken.

De bestrating loopt van buiten naar binnen door

Hoewel het gebouw van brandbaar materiaal is moet de bodem onder deze loodsen toch een groot draagvermogen hebben. Dat is gerealiseerd door de grond van tevoren door middel van zandbekisting te conditioneren.

De bezoeker die door de wagendeuren de loods inloopt, ziet dat de bestrating doorloopt in het gebouw. Daglicht komt binnen door regelmatig geplaatste ramen in de lange muren van de loods. De zolderbalken worden op zijn plaats gehouden door ijzeren stangen met spanmoeren, die aan de kapspanten zijn bevestigd. Twee streektrappen leiden ieder door een afsluitbaar luik naar de zolder. Hier zorgen 14 gietijzeren dakramen voor daglichttoetreding. Aan de nokken aan beide zijden zijn hijsbalken met ogen bevestigd. Het dak is gedekt met pannen. Zinken goten en afvoeren zorgen ervoor dat het hemelwater in de gemetselde waterput naast de loods terecht komt. Op deze put is een thans helaas verdwenen pomp om water omhoog te brengen bevestigd.