1954
Bouw van het hof
B
Burgemeester P. Ph. Paulplantsoen 9
Burgemeester P. Ph. Paulplantsoen 9, Broek in WaterlandWaterland wordt ook wel de ‘tuin van Amsterdam’ genoemd. De inwoners van Broek nemen van oudsher hun tuin heel serieus: in de 18e-eeuwse siertuinen waren popperige paviljoentjes en bruggetjes helemaal in de mode. Waardeloos geworden ‘ruilkralen’ uit de VOC tijd zorgden voor een kleurrijk mozaïek. Het plantsoen waaromheen ons hof is gebouwd, is daarbij vergeleken sober vormgegeven. Het past wel weer bij de publieke opvattingen en stedenbouwkundige visie van de wederopbouwperiode: groen- en natuurbeleving toegankelijk voor iedereen. Ook nu nog kan iedereen genieten van dit ruim en kleinschalig opgezette complex dat de entree vormt naar de dorpskern.
Deze woning aan het Burgemeester P.Ph. Paulplantsoen behoort tot een hof met de nummers 1 t/m 12. Lees hier het verhaal over dit hof.
2015
Gemeentelijk monument
2020
Stadsherstel eigenaar
Nu
Sociale huurwoningen
Siertuinen
Walvisbotten
Oude ‘ruilkralen’ van de VOC werden gebruikt als mozaïek
Broek in Waterland stond in vroeger tijden internationaal bekend om zijn siertuinen: geometrisch van opzet met hekjes en schelpenpaadjes, theekoepels, fonteinen, beelden op sokkels en buxusstruiken die in allerlei vormen waren geschoren. Soms werden de tuinen afgescheiden met walvisbotten. Dankzij de vele reisverslagen en dagboekfragmenten van toeristen weten we dat veel van deze tuinen een oriëntaalse uitstraling hadden, met popperig aandoende pagodes, prieeltjes, en bruggetjes.
Een bijzondere verschijning was de kralentuin. Voor deze Waterlandse en Zaanse variant op de Italiaanse mozaïektuinen werden bonte glaskralen uit de VOC-tijd gebruikt. Deze kralen werden voorheen gebruikt als ruilmiddel bij de overzeese handel en waren gemaakt door Venetiaanse glasblazers in Nederland. Toen ze in de 18e eeuw hun waarde verloren, gingen welgestelde kooplieden ze gebruiken in plaats van het gebruikelijke marmerslag, grind of schelpen om zo extra kleur te geven aan hun tuin. In ronde of stervormige perken werden de gekleurde en soms matte glazen kralen in een sierpatroon gelegd, met zilverzand als fundament.
In Broek is nog een origineel kralenperk aanwezig, maar dit is inmiddels een zeldzaamheid omdat ook tuinen en parken nu eenmaal onderhevig zijn aan mode en aan maatschappelijke veranderingen.
Hoftuin
Hortus conclusus publicus
De tijdgeest: een groene leefomgeving voor iedereen
De opzet van het Paulplantsoen is geïnspireerd op de vroegere liefdadigheidshofjes. Deze werden vaak uit ideologische motieven gebouwd en voorzien van een gemeenschappelijke binnentuin, die rust, gezondheid en saamhorigheid moest bevorderen. Daarnaast deden ze vaak dienst als bleekveld voor linnengoed. Deze semiopenbare binnentuin (hortus conclusus publicus) waarop alle voordeuren uitkwamen, was meestal ommuurd en met het oog op de veiligheid van buitenaf beperkt toegankelijk.
Ons hof is minder besloten, maar door de bebouwing rondom doet het plantsoen toch privé aan terwijl het tegelijk een weidsere blik geeft dan een afgesloten hofje. Daarmee past het goed binnen de opvattingen van na de Tweede Wereldoorlog, toen licht, lucht en ruimte belangrijke factoren werden in de woningbouw. Ook het meer openbare karakter hoorde hierbij: de publieke opinie was dat iedereen van een aantrekkelijke ruimte in de nabijheid van zijn woonomgeving moest kunnen genieten. Als groene omlijsting van de toegangsweg naar de dorpskern is het hof zeker een mooie entree voor de passanten.
Openbaar ‘groen’ kreeg een rol in de stedenbouwkundige visie. Naast gras, bomen en struiken maakten ook bloeiende planten en rozen hier deel vanuit. Zo maakte de gerenommeerde tuin- en landschapsarchitecte Mien Ruys zich hard voor rijk geschakeerd groen: bloeiende planten zouden bijdragen aan de natuur- en seizoenbeleving. Dit alles binnen de beperkte financiële middelen die de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog beschikbaar waren voor de inrichting van de openbare ruimte.
Rol Stadsherstel
Het bewijs: renovatie loont
Het zag er lange tijd niet gunstig uit voor het Paulplantsoen in Broek in Waterland. De toenmalige eigenaar Wooncompagnie wilde slopen: nieuwbouw leek hen meer rendabel dan renovatie van een dergelijk kleinschalig hof. Maar andere partijen, waaronder de huurders, protesteerden. Op initiatief van de bond Heemschut en het Cuypersgenootschap kreeg het complex in 2015 de gemeentelijke monumentenstatus. Dit leidde tot een impasse tussen gemeente en Wooncompagnie en nadat een van de huurders contact met ons opnam, werden wij uiteindelijk in 2020 eigenaar van het voormalige ouden van dagen hof, bestaande uit twaalf woningen. De lopende huurcontracten zijn overgenomen, met behoud van de voorwaarden.
Bij huurderswisselingen worden de woningen één voor één gerenoveerd, waarbij we steeds leren van elke voorgaande woning. Hierbij worden een douche onder het dak, een nieuwe keuken en een vaste trap naar de slaapkamer op de zolder geplaatst. Daarnaast wordt geïnvesteerd in isolatie en wordt cv aangelegd. Na de eerst opgeleverde modelwoning op nummer 3 – die een energielabel B kreeg – hebben alle gerenoveerde woningen het energielabel A gekregen. Een prachtig bewijs dat ook het isoleren en renoveren van kleine woningen wel degelijk als deze loont.
Vrienden bedankt
De vrienden van Stadsherstel hebben bijdragen aan de aankoop en het opknappen van het hofje. De woningen blijven, in ieder geval 25 jaar, sociaal verhuurd. Ook dit kan mede gerealiseerd worden dankzij een bijdrage van onze Vriendenvereniging.
Wilt u ook bijdragen aan dit soort mooie projecten?
Meer informatie
Bronnen:
Archief Stadsherstel
De publiek omsloten tuin als verborgen attractie, Agnes van den Berg
Parool
Stadsgidsen Monnickendam
Van Eesteren Museum
Vertelcultuur in Waterland, De volksverhalen uit de collectie Bakker in hun context (ca. 1900), Theo Meder, 2001
Vereniging Oud Broek in Waterland
Aan dit project hebben meegewerkt:
Aannemersbedrijf Stahlie
Bouwbureau Stadsherstel
