Breestraat 101

Moestuin van de hoofdstad

Er is al eeuwenlang contact tussen Beverwijk en Amsterdam. De ‘Wijker boertjes’ brachten tot halverwege de 20e eeuw vanuit Beverwijk hun groenten en fruit naar de hoofdstad. En veel van de nieuwe rijken uit de Gouden Eeuw; handelaren en bestuurders in het welgestelde Amsterdam, kochten in Beverwijk, vanwege de bereikbaarheid over het water, een buiten. Vooral in de zomerperiode, als het wonen langs de grachten vanwege de permanente stank moeilijk te dragen was, verhuisde men dan naar de streek langs de kust. Velen kochten in de loop van de 17e eeuw een woning aan de binnenduinrand. De allerrijksten betrokken de grote buitenplaatsen waarvan er enkele nog steeds bestaan: Beeckestijn, Waterland, Scheijbeeck, Akerendam. Daarnaast was ook de meer stedelijke kern van Beverwijk een gewilde omgeving om zich te vestigen.

Op de kaart van Daniel van Breen uit 1648-1652 valt op dat het niet de kleinste percelen waren die de Amsterdammers verwierven. Ook is goed te zien dat deze percelen voornamelijk werden ingericht met formele siertuinen, naar de mode van die tijd. En dat terwijl de rest van Beverwijk toen nog voornamelijk leefde van wat het land opbracht. We kunnen geruststellen dat de Amsterdammers destijds de welstand hebben teruggebracht in Beverwijk, een stad die in de Tachtigjarige Oorlog zwaar te lijden had.

Ontstaan uit drie huizen

Het huis is halverwege de 17e eeuw voor een deel in Amsterdamse handen geweest. Het perceel was toen in drieën gesplitst. Het perceel op de noordoosthoek (dat later als achtertuin in gebruik kwam) werd in 1643 verkocht aan de uit Amsterdam afkomstige Jan Cleutering en zijn zusters Clara en Maria, die er waarschijnlijk niet zelf hebben gewoond maar het verhuurden. In 1659 werd dit deel via een openbare veiling weer verkocht. Het deel op de hoek van de Breestraat en de Bloksteeg kwam in 1642 in handen van Brechtje Pietersdr. Zij was de weduwe van de Amsterdamse apotheker Hendrik Cornelis Rijser. Ook Brechtje heeft er waarschijnlijk niet zelf gewoond; zij was ‘koekbackster te Amsterdam’. In 1652 deed zij haar huis weer van de hand.

Azijnmaker Pieter Stelt liet de twee andere huizen, die zijn vrouw geërfd had en waar zij ook in gewoond hadden, rond1650 verbouwen tot het huis in de huidige vorm. Van de vorige huizen zijn de sporen nog steeds te zien. Zo is de voordeur niet precies in het midden van de voorgevel, heeft het huis drie achteringangen en zijn er twee evenwijdige gangen in het achterste gedeelte van het huis.

De burgemeester woonde hier

De buitengevels geven een 18e-eeuwse indruk, zeker de met vazen bekroonde pilasteromlijsting van de ingang, de voorgevel en de Lodewijk XV dakkapel.

Eenmaal binnen is het zeker de moeite waard om omhoog te kijken naar de gedecoreerde stucwerk plafonds met een patroon van bloemen en strikken. Boven alle deuren die op de hal uitkomen zijn gestuukte bovendeurstukken aanwezig, met ornamenten in de vorm van bloemen, fruit, strikken, schalen, muziekinstrumenten, tuingereedschap en urnen.

De Lodewijk XV- stijl is ook terug te vinden in het plafond van de stijlkamer. De hoekstukken van de plafondlijsten zijn hier nog wat rijker gedecoreerd, met symbolen voor Recht, Handel, Godsdienst en Oorlog. Tevens bezit deze kamer fraai afgewerkte deuren, lambriseringen, lijstwerk, houtsnijwerk.

We mogen aannemen dat de tweede eigenaar van de woning, de zoon van Pieter Stelt, de stijlkamer liet decoreren. De initialen van Lourens Stelt staan vermeld op één van de doeken en Lourens werd eigenaar van het pand na het overlijden van zijn vader. Hij woonde er samen met zijn eerste echtgenote en hun zoon Pieter Stelt, die later burgemeester zou worden van Beverwijk.

De enige nu nog bekende gesigneerde grisailleschilderingen

Bij het binnentreden van de stijlkamer vallen direct de rijk gedecoreerde wanden op: vijf grote, geïdealiseerde schilderingen tonen een Hollands landschap, waarin verschillende personen wandelen, vissen en rusten. Naast de ramen en de schouw zijn ook zes smalle doeken, de grisailles, met geschilderde guirlandes aanwezig. De thema’s zijn per doek verschillend: poëzie en schilderkunst, muziek, bouwkunst, beeldhouwkunst en wetenschap of industrie. Boven de beide kastdeuren zijn in grisaille geschilderde medaillons te zien, met daarin de portretkoppen van respectievelijk Bacchus en Ceres. Boven de drie toegangsdeuren beelden in grisaille geschilderde putti de thema’s vrede, vrijheid en welvaart uit.

De signatuur op deze bovendeurstukken geeft aan dat het de Haarlemse schilder Jacobus Luberti Augustini (1748-1822) was, die de werken rond 1765 vervaardigde. Jacobus leerde het schildersvak in de behangselfabriek van zijn vader Jan Augustini (1725-1773) en zette deze fabriek ook na de dood van zijn vader voort. In Jacobus’ vroegste biografie wordt hij geroemd om zijn in grisaille geschilderde werken. De bovendeurstukken in Beverwijk zijn de enige nu nog bekende gesigneerde grisailleschilderingen van deze schilder, wat dit ensemble des te meer bijzonder maakt.

De hoge kwaliteit van de behangselschilderingen werd in de tijd van de vervaardiging geroemd, maar de conditie van de doeken was slecht toen wij het pand kochten. Ze zijn daarom, onder begeleiding van een twintigtal deskundigen, gerestaureerd door restauratieatelier Rescura.

Vuil, stoffig en in slechte staat

Ooit stond Deventer in binnen- en buitenland bekend als Tapijtstad. Van 1797 tot 2008 heeft Deventer vijf tapijtfabrieken binnen de poorten gehad. Zij produceerden alle voorkomende soorten vloertapijt; van zeer eenvoudige geweven karpetten of lopers van wol, koehaar, linnen, kokos, jute en kunststof tot en met heel grote, kostbare, handgeknoopte tapijten van de eerste kwaliteit wol. Deze laatsten werden vaak kamerbreed ontworpen. In Deventer gemaakt vanaf 1816, sierden zij al snel de ontvangstzalen en salons van de zeer rijken in binnen en buitenland: in een groot huis hoorde een “Deventer”. Ons handgeknoopte tapijt stamt uit het midden van de negentiende eeuw en heeft een afmeting van 770 x 520 cm. De restaurateur beschreef de toestand van het tapijt vóór restauratie als vuil, stoffig en in zeer slechte staat verkerend, met veel slijtageplekken en scheuren. Restauraties uit het verleden waren zeer storend zichtbaar.

Toen het tapijt bij de restaurateur aankwam werd het eerst luchtdicht ingepakt in plasticfolie en twee weken in de vriesruimte gelegd ter bestrijding van ongedierte. Hierna werd het eerst droog, daarna nat gereinigd. In het restauratieatelier zijn de oude fixaties verwijderd en nieuwe ketting- en inslagdraden aangebracht. De slijtageplekken en scheuren zijn opnieuw ingeknoopt en de randen hersteld. De oude restauraties werden bijgewerkt zodat de hoogte van de pool gelijk is aan de pool van het tapijt. De Deventer werd ook voorzien van een ondertapijt; dat voorkomt beschadigingen aan het tapijt die ontstaan door oneffenheden in de houten vloer.