De Kloosterkeuken van het Rosenstock-Huessy Huis

Van student tot charlatan, van toneelspeler tot klaploper

In 1437 liet de Haarlemse weduwe Lysbeth Jan Bette Heinricxzoon haar huis aan de huidige Antoniestraat na als gasthuis, onder de voorwaarde dat het vernoemd werd naar de heilige apostel Sint Jacob. In de loop van de eeuwen is het complex steeds verder uitgebreid, onder meer met het pand aan de Hagestraat 12. De oudste delen van de huidige bebouwing daar dateren van halverwege de 17e eeuw, maar al op een kaart uit 1578 is bebouwing te zien op de plek van Antoniestraat 9 en Hagestraat 10 en 12.

Het Sint Jacobsgasthuis bood van oudsher onderdak aan armen, hulpbehoevenden en reizigers. In de middeleeuwen was er een bonte verzameling van ‘varende luyden’, rondtrekkende mensen zoals handelsreizigers, bedelmonniken, klaplopers, toneelspelers, ambachtslieden, charlatans en studenten.

Een bijzonder soort reiziger was de pelgrim. Bedevaarten maakten een belangrijk onderdeel uit van de middeleeuwse West-Europese cultuur, zonder onderscheid tussen jong, oud, man, vrouw, arm of rijk. Het Jacobsgasthuis werd beheerd door het Sint Jacobsgilde, een broederschap van pelgrims die de voettocht naar Santiago de Compostela in Noord-Spanje hadden volbracht. Als geen ander kenden zij het belang van gasthuizen onderweg, als onderdak en veilige plek om te rusten, soms ook voor broodnodige verzorging.

Hier halen de moderne pelgrims hun startstempel

Mogelijk is Lysbeth zelf ook op bedevaart naar het graf met de heilige beenderen van de apostel geweest, het zou verklaren waarom ze haar huis naliet als gasthuis en zo expliciet aangaf dat het de naam van ‘Sinte Iacop’ moest dragen. Haar Jacobsgasthuis werd in elk geval een bekende pleisterplaats voor deze pelgrims. En nog altijd halen hier jaarlijks honderden mensen hun startstempel voor zij beginnen aan de 3100 kilometer lange ‘Camino de Santiago’, tegenwoordig vaak afgelegd in onderbroken etappes. De cultuurhistorische traditie ervan spreekt voor velen nog tot de verbeelding en zowel het bedevaartsoord Santiago als delen van de pelgrimsroute behoren tot het UNESCO Werelderfgoed.

Het Rosenstock-Huessy Huis dat nu gevestigd is op de plek van het vroegere Jacobsgasthuis, is niet alleen een van de vertrekpunten voor de voettocht, ook is het het startpunt van de St. Jacobsfietsroute. In de klinkerbestrating ter hoogte van Hagestraat 12 is een startstreep aangebracht met aan weerszijden een marmeren tegel, één met Jacobsschelp en aan de overzijde met daarop 1437-1999, het jaar dat dit herkenningspunt is aangebracht.

De eerste bewoners waren negen weeskinderen

In 1579, ten tijde van de reformatie, vervielen de katholieke bezittingen in Haarlem aan de stad, zo ook het Jacobsgasthuis. In 1599 werden de gebouwen bestemd als stedelijke ‘beijaard’, een doorgangshuis voor reizigers, die er één nacht gratis onderdak en een maaltijd kregen.

Deze uitgaven drukten stevig op de kas van de stad, waardoor het gasthuis uiteindelijk ten onder ging aan zijn eigen succes. Landerijen waaruit het gasthuis voorheen jaarlijkse inkomsten ontving waardoor het zichzelf kon bedruipen waren door de stad voor andere doeleinden aangewend. Het gasthuis werd met subsidies overeind gehouden, tot het punt waar het gasthuis zelfs geen turf of boter meer op voorraad had. Behalve de prijs van de voedingsmiddelen – ‘de dierte van de eetbare waeren’ – waren ook de verslechterde staat door ‘generael verval van de tijt’ en het feit dat het vooral nog ‘bedelaars en slegt soort van volck’ trok, redenen om het gasthuis in 1698 te sluiten.

Pas in 1715, toen het gasthuis werd teruggegeven aan de Haarlemse katholieke gemeenschap, kwam er een definitieve nieuwe bestemming en werd, onder de nieuwe naam Sint Jacobs Godshuis, een armen- en weeshuis gesticht. De eerste bewoners waren negen weeskinderen. Waarschijnlijk stamt de huidige L-vormige bebouwing van Hagestraat 12 uit deze periode. In de lange vleugel (op de foto bouwdeel B) waren waarschijnlijk de wezen of armen gehuisvest.

De spiegelzaal is zeer geschikt voor tai chi, meditatie en ballet

In de loop van de 20e eeuw veranderde de samenleving en werden wezen bijvoorbeeld steeds meer in een gezinssituatie opgevangen in plaats van in een tehuis. De laatste jaren, van 1945 tot 1966 deed het Jacobs Godshuis dienst als bejaardenhuis. Daarna stond het leeg tot in 1972 vier sociaal geëngageerde bevriende echtparen er een woon-, leef- en werkgemeenschap beginnen als de Vereniging Rosenstock-Huessy.

De woongroep bestaat nog altijd en er worden verschillende culturele activiteiten georganiseerd. In de lange vleugel van Hagestraat 12 bevinden zich behalve drie appartementen de bibliotheek en de spiegelzaal. In de laatste vinden tal van yoga, tai chi, meditatie, ballet en danslessen plaats. Daarboven is de bibliotheek, waar lezingen, vergaderingen en presentaties gehouden kunnen worden. Elders in het complex is ook de kapel te huur. Daarnaast heeft een aantal organisaties met een maatschappelijke doelstelling hier onderdak gevonden.

Opleidingsrestaurant in historische omgeving

Een van deze huurders is de Kloosterkeuken, die hier al sinds 2000 is gevestigd. De Kloosterkeuken is een opleidingsbedrijf van Spaarne Werkt (voorheen Perspectief), die elders in het complex kantoor houdt. Vijftien leerlingen van circa 15-25 jaar worden hier opgeleid voor het restaurantwezen.

Deze leerlingen vallen in het reguliere onderwijs om uiteenlopende redenen buiten de boot. Via scholen, gemeenten en andere instanties komen zij in contact met de Kloosterkeuken, waarna een intake volgt. Motivatie is belangrijk, want het is hard werken en de dagen zijn lang. Onder begeleiding van drie leermeesters doen de leerlingen alles zelf, van de keuken en de bediening tot en met de afwas. En met succes, van alle leerlingen stroomt 75% door naar een betaalde baan elders in de horeca of een vervolgopleiding.

Werd hier al vanaf de 15e eeuw gekookt voor de pelgrims op weg naar Santiago, nu kunt u hier terecht voor een heerlijke maaltijd in een historische ambiance. Waar vroeger ook al het eetgedeelte van het huis was is nu een eetzaal. Ook de korte vleugel (bouwdeel C op de foto) is in gebruik door de Kloosterkeuken. Hier bevindt zich de vroegere keuken, met nog de oude kookketels, de ‘witjes’ op de muur en zwart/wit tegels op de vloer. Ook deze ruimte is nu in gebruik als eetzaal. En bij mooi weer is er natuurlijk de heerlijke, besloten ‘kloostertuin’.
www.dekloosterkeuken.nl