Burgemeester P. Ph. Paulplantsoen 4

Groote Weg van Amsterdam tot Enkhuizen

Wie vanuit Amsterdam-Noord vanaf de A10 de provinciale weg N247 richting Broek in Waterland en verder naar Hoorn neemt, zal waarschijnlijk niet vermoeden dat hier al in de 17e eeuw een belangrijke verkeersader was. Over water welteverstaan.

In het waterrijke Holland werd al langer de voorkeur gegeven aan het reizen per schip in plaats van hobbelend over onverharde wegen met de koets. De eerste trekvaart, een speciaal gegraven rechte vaarweg met een zandpad ernaast waar paarden lange, smalle schuiten voorttrokken, kwam in 1632 en verbond Amsterdam met Haarlem. Het werd een succes en in rap tempo werd een netwerk aan trekvaarten in Holland aangelegd.

Hoewel er veel concurrentie was tussen de steden boven het IJ, deelden zij de noodzaak van een goede verbinding met de handelsmetropool Amsterdam. Zeker sinds het droogmalen van de binnenmeren. In 1660 kwamen de stadsbesturen van Amsterdam, Purmerend, Monnickendam, Edam en Hoorn tot overeenstemming over de aanleg van een gezamenlijke trekvaartverbinding: de Vijfstedentrekvaart. Aan het begin van de 19e eeuw werd het jaagpad langs de trekvaart tot straatweg verbreed, en in 1816 kreeg het de status van Groote Weg. Verleniging naar Enkhuizen volgde: de oorsprong van de Zesstedenweg.

Burgemeester Paul en zijn voorgangers

Ook Het Havenrak, tegenwoordig een goed begaanbare weg, was tot in de 19e eeuw nog slechts een smal pad. Met wagens kon men het dorp destijds dan ook niet bereiken. Wie per koets kwam moest aan de rand van ‘de kom’ het rijtuig laten staan en te voet verder. Ook de bergplaatsen voor de wagens van de inwoners bevonden zich buiten het dorp.

Dit schrijft de naamgever van ons hof, burgemeester P.Ph. Paul in het maandblad van Het Genootschap Amstelodamum in 1954, het jaar dat het ouden van dagen hof gebouwd wordt. Petrus Philippus Paul is dan al enige jaren, sinds 1947, burgemeester van het dorp en zal dit nog blijven tot 1957.

In de strijd tegen water, gevaren van buitenaf en de handelspositie van Amsterdam bestond er al sinds 1595 een samenwerkingsverband met vijf andere ‘bannen’: Ransdorp, Zuiderwoude, Landsmeer, Zunderdorp en Schellingwoude, maar in 1811 werd Broek in Waterland opgericht. Dit nieuwe dorp ontstond door samenvoeging van de voorheen zelfstandige kommen Zuiderwoude, Uitdam en Broek, waar de zetel van het gemeentebestuur werd gevestigd. Paul schrijft over zijn eerste officiële voorganger: “De Maire van Broek werd Maire van de verenigde dorpen”. Niet iedereen was voorstander van de samenvoeging, maar bezwaren aan Koning Willem I bleven zonder resultaat.

In 1952 was veeteelt nog de hoofdbron van inkomsten

Een groot deel van de provinciale weg is dus aangelegd op de plek van het oude jaagpad, dat ruim drie en een halve eeuw geleden is aangelegd. Waar dit niet het geval is, duidt dit op een latere aanpassing. Zo is het deel tussen Het Schouw en Broek in Waterland rond de Tweede Wereldoorlog aangelegd op de plaats van de al bestaande Middenweg door de Broekermeer, die hiervoor werd verhard en uitgebouwd.

Voor de aanleg zijn eind jaren dertig bijna alle huizen aan de Jaagweg gesloopt. Daarna werden er gefaseerd huizen gebouwd aan de Parallelweg. Tussen de nummers 7 en 9 zou later de doorgang van de provinciale weg naar het huidige Paulplantsoen komen. Maar voor die tijd was tussen Parallelweg 7 en 9 een groentetuin die bij nummer 7 hoorde. Ter hoogte van het hof was destijds weiland.

Niet vreemd, aangezien de regio Waterland lange tijd rondkwam van de veeteelt. Burgemeester Paul schrijft dat in 1952 – dus iets vóór de bouw van het hofje – veeteelt nog de hoofdbron van bestaan is: er wonen op dat moment 109 veehouders met ongeveer 3500 stuks vee.

De koeien zakten tot hun romp in de modder

Halverwege de 17e eeuw ging de bevolking zich steeds meer toeleggen op melkveehouderij. De drooggemalen meren lijken zich goed te lenen voor dit bestaan en Amsterdam als afzetmarkt is vlakbij. Er voeren dagelijkse melkschuiten naar Amsterdam, er werd kaas en boter bereid en opgeslagen in verschillende kaaspakhuizen, achter de huizen werden kaakbergen aangebouwd voor hooiopslag.

Toch was dit bestaan allesbehalve een vetpot: vooral in de wintermaanden stond het land vaak onder water, in combinatie met overstromingen was een weiland soms maar vier maanden per jaar bruikbaar. Koeien zakten soms tot hun romp in de modder en giftig onkruid zoals de lidrus, die de koeien ziek maakte en de zuivel bedierf, gedijde juist goed in de van water verzadigde gronden.

En dan was er nog de veepest die in de 18e en 19e eeuw hardnekkig de kop bleef opsteken. Al in 1716 werd het dorp een zware economische klap toebedeeld, en de daaropvolgende periode kenmerkte zich door armoede en achteruitgang. De zeer besmettelijke ziekte werd binnengebracht door voor de slacht bestemde Scandinavische ossen en bracht hoge koorts, etterende ontstekingen en diarree. Veel dieren stierven binnen tien dagen, de veestapel slonk regelmatig tot nog maar een derde.

Kon iemand niet meer rondkomen, dan werd soms gekozen voor het rigoureuze oude recht van ‘spasteken’.

In 2020 konden wij het voormalige ouden van dagen hof van twaalf woningen, waarvoor sloop dreigde, overnemen van de toenmalige eigenaar Wooncompagnie. De lopende huurcontracten zijn overgenomen, met behoud van de voorwaarden.

Behoud en onderhoud van de woningen staat voorop. De keuze voor verbetering van het woongerief, die gepaard gaat met huurverhoging, is aan de bewoner zelf. Bij huurderswisselingen wordt de betreffende woning direct in zijn geheel aangepakt. Hierbij worden een douche onder het dak, een nieuwe keuken en een vaste trap naar de slaapkamer op de zolder geplaatst. Daarbij wordt geïnvesteerd in isolatie en wordt cv aangelegd. We leren steeds van elke voorgaande restauratie, met als prachtig resultaat een energielabel A voor alle woningen ná de eerst opgeleverde modelwoning op nummer 3, die label B kreeg.

Dankzij onze Vrienden zullen de woningen in het hof – als een van de weinige kleinschalige complexen in het lagere huursegment – tenminste 25 jaar sociaal verhuurd blijven.