2e munitiebunker fort Diemerdam

Tweemaal is het fort bemand geweest

Tussen 1880 en 1920 werd rondom Amsterdam een indrukwekkend verdedigingssysteem aangelegd: de Stelling van Amsterdam. Deze militaire linie bestaat uit 42 forten en 2 kustbatterijen en een grote hoeveelheid dijken en sluizen. De Stelling beschermde Amsterdam bij een buitenlandse aanval door het gebied er buiten onder water te zetten. Als alle andere linies waren gevallen, konden het leger en de regering zich achter deze ‘muur van water’ verschansen. Dit is het inundatieprincipe. Dit staaltje Hollands waterbouwkundig vernuft van onderwaterzetting van de Stelling van Amsterdam, is geen enkele keer serieus getest. Er is ook nooit daadwerkelijk gevochten op de Stelling. Maar wel zijn alle forten tweemaal bemand geweest: tijdens de mobilisaties in de Eerste Wereldoorlog (1914) en in de Tweede Wereldoorlog (1940).

Vanwege de komst van het vliegtuig eigenlijk achterhaald

Terwijl Belgische, Franse, Engelse en Duitse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog de dood vonden in de loopgraven, wist Nederland zijn neutraliteit te behouden. Zo zijn honderdduizenden slachtoffers en een mogelijke annexatie van Nederland voorkomen.

In verband met de oorlogsdreiging werd op 31 juli 1914 een algehele mobilisatie afgekondigd voor Nederland. Alle militairen moesten zich op 1 augustus melden bij hun kazerne. Ook op het Fort Diemerdam kwamen soldaten.

Nederland is zo, als enig niet-oorlogvoerend land gedurende de hele oorlog gemobiliseerd gebleven. Dat deden we vooral ook omdat we vreesden dat als Duitsland als winnaar uit de oorlog zou komen, het moeilijk zou zijn om de Nederlandse onafhankelijkheid te bewaren.

Zo’n 200.000 soldaten werden in rap tempo gemobiliseerd, ze brachten de linies en stellingen in staat van paraatheid en bereidden zich voor op een verdedigingsoorlog. Zélf zouden ze niet aanvallen, maar als Nederland bedreigd werd stonden de mannen klaar om terug te vechten.

Gelukkig is het van een echte oorlog in Nederland in die jaren niet gekomen. In die tijd, toen de verdedigingswerken bijna af waren, was de linie eigenlijk al onbruikbaar geworden. Vanwege de komst van het vliegtuig werkte het onder water zetten van land niet langer als obstakel tegen invallen.

Voetbal werd door verveling in WO1 een volkssport

In de praktijk kwam het er dus op neer dat men in de forten niets anders deed dan afwachten. De bekende schrijver Theo Thijssen, die in ons monument Brouwersgracht 99 gewoond heeft – zijn moeder bestierde daar een kruidenierswinkeltje – is tijdens de mobilisatie ook op een fort gelegerd geweest. Door Thijssens brieven aan zijn uitgever weten we hoe het leven van een soldaat eraan toe ging. De grootste uitdaging bleek niet zo zeer het vijandelijk leger te zijn, maar het tegengaan van verveling onder de soldaten, zoals blijkt uit zijn volgende citaat.

“In ’t begin heb ik het dwaas gevonden, toen de lui zeiden en schreven: dat niets doen veel moeilijker is dan vechten; maar nu begin ik het te begrijpen.”

Om die verveling tegen te gaan werd de ‘Commissie voor Ontwikkeling en Ontspanning’ opgericht. Zo konden soldaten in de forten cursussen Nederlands, Engels, boekhouden, rekenen, stenografie en tekenen volgen. Daarnaast werden er sportwedstrijden georganiseerd. Vóór 1914 was voetbal vooral een elitesport geweest en onder het volk weinig bekend. Tijdens de mobilisatie groeide het spel uit tot een populaire volkssport.

Sinds de 16e eeuw ter bescherming van Amsterdam

Op de plek van Fort Diemerdam is al sinds de zestiende eeuw sprake van een verdedigbaar aardwerk. In 1883 werd de batterij onderdeel van de Stelling van Amsterdam. En in 1889 en 1896 plaatste de Genie er nieuwe betonnen gebouwen en geschutsopstelplaatsen.

De batterij diende tot: “Afsluiting en verdediging van de Zuiderzee en den toegang tot Amsterdam. Daarvoor was een open artillerie batterij-platform gemaakt geschikt voor drie 24 cm kanonnen. Ook moest de batterij eventuele landingen en het afslaan van aanvallen te land tegengaan. Hiervoor waren de aarden opstellingen voor geschut gemaakt. Ook konden er vanaf het fort luchtvaartuigen bevuurd worden en werd de Diemerdammersluis beschermd. Samen met het vuurtoreneiland Durgerdam en met forteiland Pampus vormde de batterij de permanente Zuiderzee kustverdediging van de Stelling.

De batterij bestond uit: aardwerken, een opgeworpen heuvel, de fortgracht, drie geschutsbeddingen, vier munitiemagazijnen, de remise, de fortwachterswoning en conducteurswoning, een smalspoorbaantje (het meest intacte van de Stelling van Amsterdam) en, in het water vlak onder de waterspiegel, een stortkade, om landingen te voorkomen. De heuvel was opgeworpen zodat de grond daar vast kon inklinken en er later een groot bomvrij soldatenonderkomen in gebouwd kon worden. De heuvel ligt er nog, maar zonder bomvrij onderkomen want dat bleek later niet meer nodig.

Aan de Zuiderzeekant waren drie geschutsbeddingen gemaakt.

De halfronde beddingen hebben een borstwering van ongewapend grindbeton met een cirkelvormige plaats waarop het geschut stond. In de beddingen zijn de bevestigingsbouten voor de kanonnen nog aanwezig. De borstwering loopt over de gehele wand door, ertegenaan zijn twee betonnen munitiemagazijnen uit 1896 geplaatst. Het derde munitiemagazijn ligt even verderop.

De drie munitiemagazijnen zijn identiek, geconstrueerd in ongewapend grind- en steenslagbeton op rechthoekig betonnen vloerplaat. De wanden dragen het betonnen dak dat een wapening heeft van ijzeren staven. Via een deur in de gevel is de binnenruimte bereikbaar. Daarnaast is een venster met tralies voor daglicht.

Het interieur van de drie magazijnen bestaat tegenwoordig uit één ruimte. De munitiekamer werd oorspronkelijk via een portaal bereikt. De gemetselde tussenwand had een houten, aan een rail afgehangen schuifdeur. De dikke houten deuren waren met schroefbouten afgehangen in stalen scharnieren en van stalen sluitwerk voorzien. In de wanden zijn vier nissen uitgespaard waar een houten schuifdeur voor zat. In beide zijwanden bevindt zich een stalen luik dat opent naar de geschutsbedding. De originele overzichtstekeningen wijzen uit hoe hier tussen de luikopeningen een takelinrichting en transportbaan heeft gelopen, die mogelijk met een platte wagen op rails munitie naar het geschut vervoerde.