De Waegh Monnickendam

In 1355 Stadsrechten

Door zijn ligging aan de Zuiderzee en het verkrijgen van stadsrechten in 1355 was Monnickendam een haven- en handelsstad van betekenis geworden. Er was een weekmarkt en er kwam een waaggebouw, dat er officieel voor het wegen van de grotere hoeveelheden was.

De Waegh; het weeghuis, kent een lange geschiedenis. Al in 1382 stond er een voorganger van de Waegh op deze plaats. Deze ging in 1666 bij een brand verloren. Monnickendam was in die tijd een belangrijke havenplaats en er werden veel goederen verhandeld. Direct na de brand werd daarom begonnen met de bouw van een nieuwe Waegh, ontworpen in de stijl van Philip Vingboons die in de 17e eeuw vele panden aan de Amsterdamse grachten ontwierp, zoals bijvoorbeeld de Cromhouthuizen aan de Herengracht, waarvan er 2 in ons bezit zijn.

De Waegh is ontworpen in 1668 door een onbekende architect. Wel is bekend dat stadsmeestertimmerman Jan Boodt betrokken was bij de bouw. Het gebouw bestaat uit twee delen: De waag, opgetrokken uit baksteen en zandstenen hoekblokken, heeft het karakter van Hollandse renaissance. De open aangebouwde beurs met Toscaanse zuilen en trigliefen in het fries heeft meer een classicistisch karakter.

Het wapen van Monnickendam en Holland

Aan de kant van de Middendam heeft de Waegh een halsgevel. De rechte bakstenen topgevel is aan beide zijden versierd met gebeeldhouwde bloemen en bladeren. In bladgoud is daar de naam aangegeven en daarbij het Wapen van Holland. In 2000 is deze gevelsteen gerestaureerd en is er 23 karaats bladgoud op aangebracht.

Aan de havenzijde is nog de oude huisnummering: (van voor 1938) Wijk III nr 1 aanwezig. Dit is alleen te zien als de deuren van de Waegh gesloten zijn.

Aan de havenzijde is ook een stenen gevel met dakkapel. Het lijkt op de gevel als die aan de Middendam. Ook hier zien we kruiskozijnen met ramen met glas-in-lood. Aan de havenkant zit de prachtige gevelsteen met het wapen van Monnickendam: De monnik draagt een knots over zijn rechterschouder, een rozenkrans in zijn linkerhand, de krans is van sinopel (groen) en het schild is gedekt met een krans van eikenloof en vastgehouden door griffioenen van bladgoud. Gezien de leeftijd van de steen is het mogelijk dat deze nog dateert van de voorgaande (afgebrande Waag).

Economisch middelpunt v/d stad

De Waegh was het economisch middelpunt van de stad en had in feite twee functies: het Waegh gebouw (binnen, waar alles gewogen werd) en de Beurs (buiten onder de overkapping, waar de onderhandelingen en verkoop plaatsvonden). Het gebouw was in gebruik voor het wegen en verhandelen van boter, kaas, vis, vlees en granen. Het wegen was niet alleen van belang voor een eerlijke handel, maar het betekende minstens zoveel voor de inkomsten van de stad. Er moest immers weegloon betaald worden.

Er zijn uit verschillende tijden tarievenlijsten bewaard gebleven. In 1805 betaalde men 1 cent voor het wegen tot 25 pond. Tot 800 pond was het weegloon 10 cent. In 1900 kostte het wegen van varken 25 cent. Er was een waagmeester die evenals zijn medewerkers gebonden was aan een eed. Waagmeester K. van Zalinge verdiende in 1890 veertig gulden per jaar. In 1850 werden er 120.812 Edammer kazen van 2kg verhandeld. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw werd er steeds minder gebruik gemaakt van de Waegh , o.a. door het beschikbaar komen van geijkte weegapparatuur bij kopers of verkopers.

Gasthuis en vergaderruimte voor de vroedschap

Naast de functie van weeghuis heeft de Waegh tijdens maar ook later in de tijd verschillende andere gebruikers en functies gekend. Zo werd er in de 19e eeuw ’s winters elke dag onder de overkapping gortepap uitgedeeld aan arme inwoners. De Monnickendammers danken hun bijnaam ‘troeters’ aan dit gebruik: gortepap heette namelijk ‘troet’ in die tijd.

De bovenzaal heeft dienst gedaan als gasthuis voor reizigers, armen en vooral voor zieken. Ook was de bovenzaal vergaderruimte van de vroedschap. Deze vroedschap bestond uit een viertal burgemeesters en diverse raadsleden.

Bij het herstel na de watersnoodramp van 1916 werd de Waegh gebruikt als opvang voor de dijkwerkers. Tijdens WOI deed de Waegh dienst als distributiekantoor en was het tijdelijk weer ‘gasthuis’ voor zieken. Tussen de Wereldoorlogen deed de Waag dienst als berging voor de brandweer, er staat nog steeds een brandspuit. De Dienst gemeentewerken heeft er even gezeten en in 1970 is de bovenverdieping in gebruik geweest als expositieruimte, o.a. van de tegelcollectie van dokter Van Tijen, huisarts te Monnickendam aan het begin van de 20e eeuw.