1734
Bouw huis
Z
Zonnewijzerspad 2
Zonnewijzerspad 2, ZaandamDit huis was het woonhuis van een harenmakerfamilie en stond vroeger in de Hoogstraat in Koog aan de Zaan. In januari 1962 is het naar de Zaanse Schans verplaatst om plaats te maken voor uitbreiding van een chocoladefabriek
1932
Einde harenmakerij
2009
Stadsherstel eigenaar
2015
Zaanse Schans weer eigenaar
Nu
Woonhuis
Woonhuis
Anno 1734
Woonhuis van klaas Haremaker & Comp’
Eeuwenlang heeft er een werkplaats, een lijnbaan en een woonhuis gestaan op Hoogstraat 39-41 in Koog aan de Zaan, van de firma ‘Klaas Haremaker & Comp’. Het grote houten woonhuis droeg als jaartal 1743, maar de werkplaats op de hoek is nog ouder en dateert uit de 17e eeuw.
Het pand werd ongeveer 200 jaar bewoond door de familie Harenmaker. Deze naam werd ontleend aan het beroep van harenmaker dat vele leden van de familie hebben uitgeoefend. Hun specialiteit was het vlechten van ijzersterke, rechthoekige persmatten van manen en staarten van paarden. Die haren werden gehekeld (dat betekent het haar in duimdikke bosjes verdelen en bundelen), op een lijnbaan tot koorden geslagen en op een pennenbank tot matten gevlochten. Deze matten waren een onmisbaar attribuut in de vele Zaanse oliemolens. Het procedé is een zorgvuldig bewaard familiegeheim gebleven.
Met het verdwijnen van de oliemolens verdween ook het specialistische beroep van harenmaker. De huidige matten voor de enkele overgebleven oliemolens worden gemaakt van sisal en kunststof. In het pand werd vervolgens een matrassenmakerij gevestigd. Nadat ook dit bedrijf werd opgeheven verloederde het pand. Lees HIER meer over de familie en het beroep.
Cacao
Chokolaad
Cacaofabriek De Zaan
Het woonhuis werd eigendom van Cacaofabriek de Zaan die daar gevestigd was. De Zaanse cacao- industrie is van betrekkelijk jonge leeftijd als je het vergelijkt met andere Zaanse industrieën zoals rijst en hout. Cacao kreeg pas in de 17e eeuw bekendheid in West-Europa en het was lange tijd een schaars en duur product. Ook werd de kwaliteit van ‘Chokolaad’ werd pas na 1828, na de uitvinding van Van Houten, beter. Van Houten had ontdekt hoe hij het vet uit de boon kon persen, het kon vermalen en de smaak kon verbeteren.
Er waren al verschillende bedrijven in de Zaanstreek die zich bezighielden met de handel van cacaoproducten getuige de molens “Cacaoboom” en “Chokolaadje”. Omstreeks 1840 kwam er een regelmatige productie tot stand en kwamen en verdwenen er chocoladefabriekjes.
Cacaofabriek De Zaan werd opgericht in 1911 door een 12-tal Zaandijkse middenstanders, die sinds 1902 gezamenlijk handeldreven. Jan Huysman werd bij het chocoaldeavontuur betrokken en werd later zelf eigenaar van de chocoladefabriek. Cacaofabriek de Zaan fabriceert cacaopoeder (60 soorten) en cacaoboter, dat zijn grondstoffen voor de levensmiddelenindustrie. Cacao De Zaan groeiden uit tot één van de grootste cacaoverwerkende bedrijven in de wereld.
Verplaatsing
Stalen frame
Sinds 10 januari 1962 op de Zaanse Schans
Het woonhuis en de werkplaats moesten in 1962 het veld ruimen om een uitbreiding mogelijk te maken voor de hiervoor genoemde cacaofabriek ‘De Zaan’ en werden cadeau gedaan aan de stichting ‘Zaanse Schans’, met een extraatje om de overplaatsing te kunnen bekostigen. Omdat de fundering nog niet gereed was, werd het gebouw voorlopig gestald aan de Leeghwaterweg.
De spectaculaire verhuizing naar de Zaanse Schans vond plaats op 10 januari 1962. Het pand werd opgevijzeld en in zijn geheel op een stalen frame geplaatst dat aan de ene kant rustte op een as met wielen terwijl aan de andere kant een kraanwagen het frame oplichtte, waarna het transport in gang werd gezet. Zelfs de fraaie tegelschouw verhuisde op deze bijzondere manier mee.
Op zijn nieuwe standplaats werd het pand gerestaureerd met behulp van architect Jaap Schipper. De restauratie werd op 26 september 1964 voltooid en de arts dr. J.P. Nieuwenhuize werd de eerste bewoner. In 1990 werd het pand gesplitst en sindsdien wordt het in tweeën verhuurd.
Tip. Wandel of fiets langs o.a. dit pand
We hebben een leuke Stadsherstelmonumentenroute waarbij u al wandelend of fietsend langs 42 Stadsherstelmonumenten in de Zaanstreek komt.
Rol van Stadsherstel
Een paar jaar opgepast
In 2009 werd Stadsherstel Zaanstreek eigenaar van enkele panden op de Zaanse Schans, waaronder dit pand. Wij hadden toen samen met Woningcorporatie Parteon een dochtermaatschappij opgericht: Stadsherstel Zaanstreek. De stichting Zaanse Schans, die eigenaar was van de monumenten op de Zaanse Schans was in zwaar weer gekomen, en om het broodnodige onderhoud aan de Zaanse Schans uit te kunnen voeren was geld nodig. Zij ontving een grote subsidie vanuit Europa, maar de eigen bijdrage van de stichting Zaanse Schans was alleen te financieren door verkoop van 23 panden aan Stadsherstel Zaanstreek.
Toen het aantal toeristen naar de Zaanstreek weer steeg, namen ook de inkomsten van de stichting Zaanse Schans toe. Hierdoor was het logischer dat zij de panden weer terugkocht, en zo geschiedde. Wij adviseren de stichting nog steeds op het gebied van onderhoud, subsidies, leningen en huurrecht.
Meer informatie
Bronnen:
Archief Stadsherstel
Stadsarchief Amsterdam
Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed
Beeldbank Rijksmuseum
Delpher
