Fort aan Den Ham

Welkom via de achterdeur, de Amsterdamse zijde

Het Fort aan Den Ham is gebouwd tussen 1896 en 1903 en ligt langs het spoor en de N203 tussen Krommenie en Uitgeest, aan de Busch en Dam 13. Hier zit al tientallen jaren een militair-historisch museum, gerund door vrijwilligers die ‘om niet’ met veel liefde ‘hun’ fort inrichten en opknappen waar nodig. De laatste jaren is dat gebeurd met hulp van Stadsherstel. Het is een ware ontdekkingstocht als u er rondloopt. U waant zich in het fort van honderd jaar geleden. Graag leiden we u door middel van foto’s rond.

We beginnen bij de achterdeur want als u een echte fortenkenner bent, dan weet u dat u via de keelzijde, de achterzijde oftewel de veilige Amsterdamse kant, het fort betreedt. De bedoeling was natuurlijk dat de vijand die van buiten Amsterdam kwam, het fort niet zag liggen. Door vanaf de vijand-zijde het fort af te dekken met gras en rondom te camoufleren met bomen, zag men niet zo snel dat hier iets aan de hand was. Als de vijand in de buurt kwam werd het stuk buiten de forten onder water gezet en moesten de forten de (water-)wegen en spoorlijnen – de plekken waar de vijand makkelijker doorheen kon – bewaken.

De geschilderde teksten zijn nog aanwezig

Als u doorloopt dan was rechts, waar nu de parkeerplaats is, de Fortwachterswoning en links ontdekt u de Genieloods, wat nu een kunstenaarsbroedplaats is. U leest daar HIER meer over.

Loopt u door, dan komt u op het forteiland met het betonnen fortgebouw. Fort aan Den Ham is wat kleiner dan de meeste forten omdat het uitsluitend bedoeld was om de spoorlijn te verdedigen.

Als u door de dubbele pantserstalen toegangsdeuren gaat, dan belandt u in de kleine poterne. Hier zijn de telegraafruimte, de toiletten voor (onder-)officieren en twee bergruimtes te vinden. Via enorme deuren komt u in de grote poterne, de centrale hal verbindt het hoofdgebouw met het frontgebouw en is ook appèlplaats. Meteen rechts en links ziet u de lange gang die alle ruimtes in het hoofdgebouw aan elkaar verbindt en die op het einde een deur naar buiten geeft. Een perfecte vluchtroute dus. Naast die gang bevindt zich een smalle spouwgang waar het hemelwater, via buizen, van het dak naar de waterkelders onder het gebouw lopen. De geschilderde teksten op de deuren en wanden laten zien in welk lokaal u zich bevindt of wat er achter een deur zit.

De officieren hadden het wat luxer

De eerste ruimte links is de ziekenzaal met vóór de verbandplaats. Daarnaast zijn de soldatenverblijven. Dit fort had een kleine bezetting van 150 man. Ter vergelijking, in het naast gelegen Fort bij Krommeniedijk was plaats voor zo’n 300 soldaten. Soldaten en korporaals leefden met 24 personen in een vertrek. Ze sliepen in stapelbedden met strozakken als matras. Eten en recreëren deden ze aan tafels met lange banken in de kantine in lokaal 9.

De officieren hadden het wat luxer. Zij sliepen met 4 man op een kamer en hadden een houten vloer met naast hun bed ook nog een eigen tafel en stoel. Schotten tussen de bedden zorgden voor enige privacy. Samen met de commandant hadden ze een zitkamer tot hun beschikking, die fraai gedecoreerd was. De commandant had een volledig ingerichte werkslaapkamer. Zijn kamer grensde aan de levensmiddelen- en de telegraafruimte.

In de grotere forten zijn aan weerszijden privaten gerealiseerd, maar in het kleinere aan Den Ham alleen aan de linkerzijde. In de ruimte zijn links urinoirs met tussenschotjes gemaakt en rechts de poepdozen. Veel privacy is er niet. De commandant en officieren hadden natuurlijk hun eigen poepdoos in de kleine poterne. Ook zijn er buiten in het voorgebouw privaten aanwezig.

32 Centimeter dik gietstaal

Als u voor het fort staat zijn links en rechts de keelkazematten goed te zien. De keelkazemat is een naar voren springend halfrond betonnen deel van een fort. Binnen kon een soldaat een stalen schuifdeurtje openen en met zijn mitrailleur de ongenode gast, die door de inundatie barrière was gekomen, onder vuur nemen. Vanwege de beperkte verdedigende functie van dit fort bezitten de keelkazematten geen kanonnen, maar waren alleen voorzien van mitrailleurs voor de verdediging dichtbij. Ondersteuning vond plaats vanuit de buurforten bij Krommeniedijk en Veldhuis. In de naastgelegen vulkamers werden zakjes met een gepaste hoeveelheid buskruit gevuld voor de kanonnen.

Buiten aan de frontzijde staan aan de linker- en rechterzijde de resten van de hefkoepelgebouwen. De stalen hefkoepel kon omhoog gezet worden waarna de loop van het kanon naar buiten werd geschoven. Het hefkoepelgeschut kon 360 graden draaien. Het was voorzien van veel staal en dus interessant voor de Duitse bezetter tijdens WOII. De kanonnen namen zij in beslag. En, om ook de 32 cm dikke ring van gietstaal om de hefkoepels en de 10 cm dikke deksels mee te kunnen nemen, zijn deze met springstof opgeblazen en in handzame stuken vervoerd.