2e kwart 17e eeuw
Bouw huis
N
Nieuwe Herengracht 45
Nieuwe Herengracht 45, AmsterdamIn dit 17e eeuwse huis woonde twee Joodse mannen die beiden in hun eigen tijd schreven over hun Amsterdam. Da Costa in dicht vorm en Meyer J. Perath schreef vooral over de gebruiken, tradities en geschiedenis van Joods Amsterdam. Een geschiedenis die dankzij hen bewaard is gebleven.
18e/19e eeuw
Versierde stoep
1991
Stadsherstel eigenaar
1993
Gerestaureerd
Nu
Kantoor en woningen
De gracht
Van Heren naar Nieuwe Heren
Ons huis staat er sinds de 17e eeuw
In 1612 is begonnen met de aanleg van de grachtengordel. Als eerst is het deel vanaf het IJ tot aan de Leidsegracht gegraven. Toen is ook de Herengracht gegraven. Het deel tussen de Leidsegracht en de Amstel behoort tot de uitleg van 1658. De grachten werden genoemd naar de regeerders: prinsen, heren en keizers. Bij de laatste uitbreiding werd het gedeelte aangelegd ten oosten van de Amstel tot aan de Schippersgracht, waar het water uitmondt in het IJ. De naam van het verlegde van de Herengracht kreeg de naam Nieuwe Herengracht net zoals de verlengde stukken van de Keizers- en de Prinsen de namen Nieuwe Keizersgracht en de Nieuwe Prinsengracht meekregen. Dit was destijds het welvarende deel van de Amsterdamse Jodenbuurt. Ze werden daarom ook wel de Jodengrachten of bijvoorbeeld de Joden Herengracht genoemd.
Ons huis staat aan deze gracht het stamt uit de tweede kwart van de 17e eeuw en heeft een klokgevel en een versierde stoep uit het einde van de 18e/begin 19e eeuw.
Rol van Stadsherstel
Naast gedemonteerde panden
Dit pand ligt naast de ‘Waterleidingpanden’ van de gemeente. Genoemd naar de dienst waterleidingen die hier haar kantoor had. Ten behoeve van de aanleg van de metro Oostlijn begin jaren ’70 werden de Waterleidingpanden gesloopt.
Toen Stadsherstel in 1991 de Nieuwe Herengracht 45 en de naastgelegen kavels aankocht was de bouwkundige toestand zodanig, dat serieus is overwogen is om voor het aanbrengen van de damwanden en de fundering voor de te herbouwen Waterleidingpanden alsnog tot demontage over te gaan. Gelukkig is hier toen toch van afgezien. Stadsherstel was ook eigenaar van het rechts naast het bouwkavel gelegen pand. Het hoekhuis nummer 55 aan het Jonas Daniël Meyerplein. Op de gronden tussen de nummers 45 en 55 werd in 1991 een begin gemaakt met de herbouw van de Waterleidingspanden. Gedurende de herbouw van de panden 47-49-51 en 53 zijn de twee panden die nog overeind stonden, nummers 45 en 55, constructief geheel hersteld en gerestaureerd. In 1993 was de restauratie voltooid. Na de restauratie van de Amstelkerk en het Blaeu erf was de restauratie van de Waterleidingpanden het grootste project van Stadsherstel Burgemeester Ed van Thijn verrichtte op 7 juli de officiële heropening van deze panden.
Bewoner
Isaäc da Costa
Huis van een bekende dichter en schrijver
Een niet- adellijke maar toch bekenden inwoner van de gracht was Isaäc da Costa (1798- 1860). De schrijver en dichter heeft in dit huis zijn jeugd doorgebracht. Hij was één van de belangrijkste personen in de 19e eeuw. De Joodse Isaäc veroorzaakte samen met zijn vrouw Hanna Belmonte grote opschudding met hun bekering tot de Nederlandse Hervormde Kerk in 1822. Hij werd ook een prominent lid van de Reveilbeweging.
Isaäc verkeerde in de bijzondere positie te behoren tot twee uitverkoren volken – namelijk Israël, het vaderland van zijn voorouders en Nederland, Gods tweede Israël, waarmee hij zich op grond van zijn geboorte en bekering diep verbonden voelde. Zijn gevoelens en denkbeelden over de beide naties ontwikkelden zich tijdens zijn leven in overeenstemming met zijn religieuze en politieke opvattingen.
Nieuw tijdperk
De Franse Revolutie
De grondwet die borg stond voor de vrijheid en gelijkheid van alle burgers
Isaäc da Costa werd geboren aan het begin van een nieuw tijdperk in de geschiedenis van West-Europa. De Franse Revolutie gaf Nederland een nieuwe staatsinrichting en een nieuw rechtsbestel, gebaseerd op de idealen van de Verlichting: de vorst regeerde op basis van een grondwet. Een grondwet die tevens borg stond voor de vrijheid en gelijkheid van alle burgers en een einde maakte aan de privileges van bepaalde bevolkingsgroepen.
Voor de joodse gemeenschap betekende dit het einde van haar wettelijk isolement. De joden kregen dezelfde rechten en ontplooiingsmogelijkheden als andere inwoners van Nederland. Deze gelijkschakeling bleek echter ook een bedreiging voor het eigen karakter van de joodse gemeenschap als uitverkoren volk van God
Ook gereformeerd Nederland werd bedreigd. Het lidmaatschap van de gereformeerde kerk was eeuwenlang voorwaarde voor een volwaardig burgerschap. In de nieuwe staat verloor de gereformeerde kerk haar bijzondere positie. Godsdienst werd een privézaak. Da Costa wierp zich op voor het behoud van de identiteit van Nederland en Israël. Het betekende een sterk verzet tegen de gevolgen van de Franse Revolutie, die de aard van beide naties in hun diepste wezen, namelijk de uitverkiezing door God, aantastten. Zijn leven lang dichtte hij.
“O, Nederland!, Gij zult eens weêr
Het Israël van ’t Westen worden!
God zal uw kerk met licht omgorden
uw koningen met Davids eer.”
Gedicht Da Costa
Vernoemd
Da Costabuurt
Vanwege de Duitse bezetter werd de naam aangepast
De Da Costakade, Da Costagracht en het Da Costaplein in de Da Costabuurtbuurt in een deel van de Kinkerbuurt in Amsterdam is vernoemd naar deze dichter. Op 14 augustus 1942 werd, op aandrang van de Duitse bezetters, bij besluit van burgemeester Edward Voûte een aantal Amsterdamse straatnamen veranderd. Het ging om straten die naar het Nederlandse koningshuis of naar Joden genoemd waren. Tot het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1945 heette het de Gouverneurskade. Het Da Costaplein kreeg de naam van Koetsveldplein en de Da Costastraat de naam van Tienhovenstraat.
Na Isaäc hebben er vrijwel altijd Joden in ons huis aan de Nieuwe Herengracht 45 gewoond. Zoals de in 1869 in Amsterdam geboren Semaja (Sem) Meijer Premsela. Hij was en zoon van Meyer Jacob Premsela en Flora de Metz. Vader Meyer Jacob was samen met Hamburger oprichter van de nu nog bestaande antiek en juwelen zaak Premsela & Hamburger nu gevestigd aan het Rokin en gerund door de 6e generatie Premsela. Twee broers gingen in de zaak bij vader maar Sem trouwde met Lea Spits en werd een bekende arts in de Jodenbuurt en de Eilanden. Hij zou zich ruim 20 jaar belangeloos als gestichtsgeneesheer bij de Joodse Invalide, tot 1931, hebben ingezet. In 1922 werd hij als kerkraadslid gekozen. Sem overleed in 1936.
Zoon
Meyer J. Perath
De achternaam veranderde van Premsela naar Perath
De zoon van Sem, Meyer Jacob Premsela heeft ook in dit huis gewoond. Hij is in 1904 geboren, was arts, zionist, voorganger en publicist. Hij stuurde geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam en volgde zijn vader als arts in 1931 bij de Joodse Invalide op. In dat jaar trouwde hij met Adèle de Jong met wie hij 3 zonen en 1 dochter kreeg. In 1939 trok hij zin consequenties van zijn Zionistische overtuiging en vertrok met zijn gezin naar het toenmalige Palestina. Waar hij ook als arts werkte. Hij heeft de bezetting door de Duitsers dus niet meegemaakt en daardoor de oorlog overleefd. In 1949 veranderde hij zijn naam in de Herbreeuwse naam Perath. Wel weer een naam beginnend met een P vanwege de zwierige letter P die al op het tafelzilver en textiel gegraveerd en geborduurd stond.
Al tijdens zijn artsenstudie verwierf hij een grote reputatie als kenner van het Joodse erfgoed – Tenach en Talmoed, liturgie, middeleeuwse dichtkunst en wijsbegeerte. Hij schreef voor diverse Joodse en niet- Joodse bladen. In Israël werd hij vaste medewerker van het “nieuw Israëlitisch Weekblad” waarvoor hij bijna wekelijks schreef onder de titel ”Brief uit Jeruzalem” Daarin kwam zijn veelzijdigheid en enorme kennis sterk tot uiting. Van zijn hand is onder andere het boek Jeruzalem en Amsterdam. Hij overleed in 1971.
Meer informatie
Bronnen:
Stadsarchief Amsterdam
Archief Stadsherstel
Aan dit project hebben meegewerkt:
Restauratiearchitect: G. Prins
Restauratieaannemer: H.J. Jurriens B.V.
