Het Wapen van Batavia

Burgemeester Witsen is buurman

In 1615 en 1616 werden de erven voor dit stukje aan de oostzijde van de Keizersgracht uitgegeven. Dit erf heeft bij uitgifte nummer 15 gekregen en Staes Meijer, lakenbereider, is waarschijnlijk de eerste eigenaar. Maar al vóór 1617 verkoopt hij het aan Bertrand de Recourt. Deze verkoopt het na een aantal jaar weer door aan Lucas Barentszn, schout in Ouderkerk. De data van deze verkopen tot die tijd zijn niet exact te achterhalen. Er wordt wel steeds gesproken over ‘het huis schuin tegenover de academie’, dat moet de voorloper van het in 1677 gestichte Felix Meritis zijn geweest op Keizersgracht 324 (het huidige gebouw dateert van 1788). Al in 1639 wordt bij de verdeling van een erfenis over het pand gesproken als het pand waar ‘het wapen van Batavien’ aan de gevel hangt.

In 1658 verkoopt Barentszn huis en erf aan Petronella Kerckringhs (1612- 1678), weduwe van Paulus (Pauwels) van Uchelen. Bij die verkoop blijkt uit de omschrijving dat Keizersgracht 323 aan de noordkant grenst aan het huis van Burgemeester Cornelis Jan Witsz (1605-1669). Zijn zoon was de beroemde burgemeester Nicolaes Witsen (1641 – 1717) die o.a. tussen 1682 en 1706 dertien keer burgemeester van Amsterdam was en Tsaar Peter de Grote naar Nederland haalde.

Lodewijk- XIV met veel symmetrie

De nazaten van Petronella verkopen het huis en erf in 1703 aan Hendrik Albertsz van Gaart die opdracht geeft voor de bouw het huidige huis. In de 18e eeuw worden er nog steeds traditionele grachtenhuizen gebouwd. Het zijn veelal smalle, hoge en diepe panden, zoals uit de eeuw daarvoor. De stijl van de ornamenten komt vaak uit het buitenland, voornamelijk Frankrijk, overwaaien. Vandaar dat veel huizen in een bepaalde Lodewijk stijl gemaakt zijn. De Lodewijk XIV- periode valt tussen circa 1710 en 1740. Een bepaald soort ornamenten, bijvoorbeeld het acanthusblad, wordt dan veel gebruikt. Daarnaast is symmetrie erg belangrijk.

Dat is ook duidelijk te zien aan dit pand, dat vermoedelijk rond 1728 gebouwd is door Hendrik Albertsz van Gaart. De rijk versierde, verhoogde en getoogde gesneden kroonlijst is symmetrisch. Vandaar dat er, ondanks het feit dat het een smal, slechts 5,25 m breed huis is, twee hijsbalken zijn aangebracht. De rechter functioneert, de linker niet en is aangebracht voor de symmetrie. Op de top zijn ook twee hoekvazen te vinden. Vazen waren een heel gebruikelijke decoratie in de Lodewijk- XIV periode. Als versiering in het getoogde gedeelte is een kuif aanwezig en ook is lofwerk aangebracht rond het ronde venster en de twee hijsbalken.

Gang en marmeren fonteintje waren te zien in de film De Aanslag

Het vergulde achterraam boven de ingang van het pand is begin 19e eeuws. De laat 19e eeuwse deur geeft toegang tot een smalle, 1,15 m brede gang uit de bouwtijd. De originele gang is voorzien van marmeren plavuizen en lambrisering. Daarboven bevindt zich het stucwerk. Er zijn nog twee antieke deuren met stucwerk erboven uit de bouwtijd. Die bevinden zich rechts in de gang, voor de symmetrie zijn er links twee blinde nissen gemaakt. In dit geval dus geen schijndeuren zoals gewoonlijk. Na de eerste deur gepasseerd te zijn komen we bij het trappenhuis, gelegen tussen de voor- en achterkamer. In het trappenhuis is een draperie in stucwerk aangebracht. De fraaie trapbaluster is ook in Lodewijk- XIV stijl gemaakt. Het trappenhuis loopt helemaal door naar boven. Bovenin het trappenhuis is een zogenaamde traplantaarn gebouwd om het trappenhuis licht te geven.

In het ganggedeelte tussen het voor- en achterhuis bevindt zich het zogenaamde ‘tussenlid’ met daarnaast de binnenplaats. In het tussenlid is een marmeren fonteintje te vinden op een console. Als er in een Amsterdams grachtenhuis een fonteintje te vinden is, bevindt het zich bijna altijd op deze plaats. Gang en marmeren fonteintje waren overigens te zien in de film ‘De aanslag’.

De gracht, op 11 januari 1771 beschreven door Jacob Bicker Raye

In 1729 verkopen de nazaten van Van Gaart het nieuwe pand voor ƒ18.700 aan juwelier Nicolaas Blank. Wat deze juwelier verdiende weten we uit de ‘personele quotisatie’, een belastingheffing naar draagkracht die in 1742 werd ingevoerd. Blank bleek in dat jaar twee dienstbodes te hebben en een inkomen van ƒ 3000.

In 1771 beschrijft buurtbewoner Jacob Bicker Raye (1732-1772), die op nummer 251 woont, het uitzicht tijdens de wintermaanden vanuit zijn Keizersgrachtpand in zijn dagboek. In zijn jonge jaren deed hij altijd mee aan het wintervermaak op de Amstel, maar in 1771 was hij stram en oud. En daarom beschrijft hij het schouwspel vanuit zijn raam. Een schouwspel dat mogelijk was omdat het enige dagen gesneeuwd had, waardoor liefhebbers van arren hun hart op konden halen. Uit tijdverdrijf telde de oude heer de arrensleden die langs zijn huis gingen:
“Sijnde op 11 januari ’s morgens van tien tot half twee, en ’s namiddags van drie tot half vijf, door mij selfs getelt, drie honderd en seuven en vijftig arresleden alleen aan dese kant voorby mijn huis gepasseerd, sijnde het mooy, sagt, sonneschijnweer, seer goed voor de daames, die met alderhande hooftkapsels versierd waaren, meestal allen in pragtige sleden, met seer schoone paarden bespannen.”

Beetsianen in een film

Het dispuutshuis B.E.E.T.S. is het oudste dispuut (1879) van het Amsterdamsch Studenten Corps (ASC, opgericht 1851). Het is vernoemd naar schrijver, dichter, predikant en hoogleraar Nicolaas Beets (1814-1903). Beets schreef proza, poëzie, en preken. Zijn bekendste werk is Camera Obscura, dat hij onder het pseudoniem Hildebrand schreef in zijn studententijd en waarvan de eerste versie verscheen in 1839.

B.E.E.T.S. heeft bij het Corps een literair imago, al moet dat niet te serieus worden genomen, zo wordt in een interview in de Volkskrant uit 2018 duidelijk: ”hoewel een van onze liederen ‘Wij lezen dikke boeken’ luidde, deden de meeste Beetsianen dat niet bepaald dagelijks in mijn tijd. Wel was er in de ontgroening een nadruk op psychologische en intellectuele uitdagingen, in plaats van fysieke”. Er zijn nog meer tradities. Zo wordt er al decennia lang op de fleurrondes – de periode waarin nieuwe leden worden geworven – een zeemanslied ingezet dat begint met de regel ‘Al lig ik in mijn kooi’.

Het Nederlands Film Festival opent in 2018 met de film ‘Niemand in de stad’. Het is het speelfilmdebuut van documentairemaker Michiel van Erp, gebaseerd op de gelijknamige roman uit 2012 van Philip Huff. Voor zijn roman liet Philip Huff zich inspireren door zijn studententijd bij het Amsterdamse corpsdispuut B.E.E.T.S. (2003).