Haarlemmerstraat 46

Stedenbouwkundige context

Het winkelwoonhuis staat op de zuidoosthoek van de Haarlemmerstraat en de Buiten Wieringerstraat. Albert Pietersz. van Wieringen is hier de naamgever van. Volgens oude stukken uit 1610 en 1624 had hij hier een huis en enkele stukken grond in eigendom. In die tijd werd de straat al aangeduid als Wieringerstraat. De scheiding van de beide delen kwam in de achttiende eeuw in gebruik, namelijk ‘Binnen’ en ‘Buiten’ de Haarlemmerdijk.

Het bouwblok wordt verder begrensd door de Buiten Brouwersstraat en de Haarlemmer Houttuinen. De Haarlemmerstraat vormt een deel van de zeedijk langs het IJ, die in de dertiende eeuw werd aangelegd door de graven van Holland. Bij de stadsuitbreiding van 1610 en later (het ‘Nieuwe Werck’) vormden de Haarlemmerstraat en de Haarlemmerdijk de ruggengraat van dit deel van de uitbreiding. Vanaf de eerste helft van de 17e eeuw bleef de karakteristieke aaneenschakeling van smalle huizen op diepe percelen lange tijd grotendeels onaangetast. Het behoud van dit patroon stond na de Tweede Wereldoorlog onder druk door schaalvergroting en stadsvernieuwing.

Geen afgeschuinde hoek voor de tapperij

De begane grond van het hoekhuis Haarlemmerstraat 46 bood tot in de jaren zeventig (mogelijk tachtig) van de twintigste eeuw, naar verluidt, zestien vierkante meter plaats aan een ‘Tapperij en Slijterij’ en in 1958 staat er op het raam in de Amsterdamse krulletter: Café Boskuyl Amstel Bieren. Kenmerkend voor dit pand is dan ook de kleinschaligheid.

Haarlemmerstraat 46 was een typisch voorbeeld van de 17e eeuwse kleine koopmanshuisjes aan de verstedelijkte zeedijk langs het IJ. Ook de laat 19e eeuwse verbouwing is typerend voor veel kleinschalige dijk- en Jordaanhuizen. Veel van dergelijke verbouwingen zijn niet of nauwelijks gedocumenteerd. In dit geval bleek de bouwtekening van architect W. Sijmons uit 1870 te achterhalen. De toen gerealiseerde voorgevel is sinds de bouw slechts op kleine details gewijzigd. De historische waarde van deze gevel is daarom onbetwist. De wijze waarop in 1870 het pand werd ontsloten, door een rechte trap aan te sluiten op de voorgevel, maakt deel uit van de historisch gewaardeerde bouwfase, aldus een opname van Bureau Monumenten en Archeologie.

Een afgeschuinde hoek, zoals andere panden op straatkruisingen laat in de 19e en vroeg in de 20e eeuw kregen, heeft dit huis nooit gehad. Ook architect W. Sijmons vond in 1870 blijkbaar geen aanleiding voor een dergelijke benadering.

Houtconstructie met s-ojief

Het hoekhuis, daterend uit de eerste helft van de 17e eeuw, bestaat uit een kelder, een begane grond, twee verdiepingen en een zolder met vliering; een indeling die tot stand kwam door de verbouwing uit 1870.

De kelder van het huis is toegankelijk via een trap onder de trap naar de eerste verdieping. Een deel van de linker bouwmuur is bekleed met 17e eeuwse ‘witjes’. Het voorste deel van de vloer is bedekt met witte marmeren en zwarte natuurstenen plavuizen in dambordmotief, waarschijnlijk stammend uit de 17e of 18e eeuw.

Op de eerste verdieping is de 17e eeuwse balklaag vrijwel geheel zichtbaar en intact. De balkkoppen zijn opgelegd met consoles, die zijn geprofileerd met een gedrukt s-ojief. Links zijn twee stookravelingen en rechts is een trapraveling waarop ook de trap uit 1870 werd aangesloten. Vermoedelijk bezat het 17e eeuwse huis een spiltrap op de plek van het œil de boeuf. De voorste stookraveling wijst op de vermoedelijke voormalige aanwezigheid van een hangkamer tegen de hoge 17e eeuwse pui. Een andere mogelijkheid is dat deze raveling uit de 18e eeuw stamt.

Een restant van een uitgemetselde spoelbak is nog zichtbaar

De voorgevel is voorzien van gietijzeren ankers met acanthusbladmotief en een rechte lijstgevel. Het voorste vlak van de zijgevel bevat enkele bouwsporen die verband houden met de voorgevelwijziging in de 19e eeuw. Op ongeveer een meter achter de aansluiting met de voorgevel is een verticaal spoor te zien. Dit doet vermoeden dat de voormalige 17e eeuwse pui over deze maat haaks om de hoek in de zijgevel werd doorgezet. In de frontale gevelwijziging van Sijmons uit 1870 paste deze verdeling niet meer.

Op de plek van het kelderraam in de zijgevel was vermoedelijk ooit een verdiepte stoep met souterraindeur, af te leiden uit de bouwsporen binnen. In dit deel van de zijgevel worden de vensteropeningen van de 1e verdieping afgesloten met rondbogen die zandstenen geboorte- en sluitstenen bevatten. De boogvelden zijn met eenvoudig metselwerk in kruisverband gevuld. Die van de tweede verdieping hebben dezelfde uitvoering, maar dan als segmentbogen, evenals het kleine venster hoog in het midden van de gevel. Onder dit kleine venster bevindt zich het restant van een uitgemetselde spoelbak met een hardstenen basis. Schuin daaronder biedt een versierd zandstenen œil de boeuf lichtinval aan het trappenhuis.