Eerste Weteringdwarsstraat 30

Voor werklieden in de wol- en linnenfabricage

De Eerste Weteringdwarsstraat ligt in de Weteringbuurt. Deze naam herinnert aan de Wetering, die oorspronkelijk van buitenaf in het Spui uitmondde. De Boerenwetering is hier nog een restant van.

Eerste Weteringdwarsstraat 30 is een van de huisjes die hier, in het voormalige ‘Noordsche Bosch’, op initiatief van het stadsbestuur door regenten van het Burgerweeshuis, de Gasthuizen en het Leprozenhuis in 1670-1675 werden gebouwd. Naar het vermoeden van Isabella van Eeghen, een bekende archivaris en historica die van 1950 tot 1984 redacteur was van Amstelodamum, staat de merkwaardige naam van de buurt ‘Noordsche Bosch’ misschien wel in verband met de bijna 15.000 heipalen uit Scandinavië die hier zijn gebruikt.

De huizen die hier zijn gebouwd werden wevershuizen genoemd. De regenten mochten ze alleen verhuren aan werklieden in de wol- en linnenfabricage. Voor de 21 hoekhuizen lag dat echter anders. Die werden bestemd voor bakkerijen, kramerijen of kommenijen, tappers en tabakswinkels. Het hoekbuurhuis van nr 30; Weteringstraat 19 (ook van Stadsherstel), is bijna drie eeuwen een bakkerij geweest.

Overeenkomstig veel andere nog aanwezige wevershuizen in deze Weteringbuurt, bezit ook nummer 30 een brede voorgevel met stoep, maar is in verhouding hiermee ondiep van structuur.

Een ziekenhuis voor matrozen en soldaten

In 1672 wordt dit huis gebouwd in opdracht van het Sint-Pieters Gasthuis, later het Binnengasthuis genoemd. Het Sint-Pietersgasthuis (ziekenhuis) was voornamelijk bedoeld voor armen, soldaten, matrozen en reizigers. Er was een mannen- en een vrouwenafdeling, een afdeling voor chirurgische patiënten, een apotheek, een “snijzaal”, (operatiekamer) en een “baaierd” (rustzaal). De burgemeesters van Amsterdam dienden als bestuur. In de Waag, een voormalige stadspoort, werden anatomische lessen gegeven.

Pas in 1761, als het pand bijna 90 jaar in bezit is geweest van de regenten van het gasthuis, wordt het voor het eerst verkocht. Gerrit Reessen jr. is de koper, hij betaalt ƒ 2700 en hij koopt tegelijk de nummers 34 t/m 42. Misschien een weldoener, misschien een huisjesmelker? Ƒ 2700 in 1761 zou nu een waarde hebben van € 62.000. Veertig jaar later, in 1801, verkopen zijn erfgenamen het pand.

In 1818 wordt het huis door een kastenmaker en kastenmakers knecht verkocht aan de meesterbroodbakker A.J. Borggreve. En in 1831 wordt het door een koopman gekocht, het wordt dan een broodbakkerswinkelhuis genoemd. en in 1864 is een goudsmid de bewoner. In 1869 wordt het weer door een koek en banketbakker gekocht, en in 1889 door een loodgieter.

De Spiegel van het Menselyk Bedryf

Jan Luyken (1649-1712) was een etser, graveur en dichter in het zeventiende-eeuwse Amsterdam. Hij werd geboren als zoon van de onderwijzer Caspar Luyken (die zelf ook een boek schreef, “Winst zonder Verlies”) en zijn vrouw Hester Coores. Samen met zijn zoon Casper (1672-1708) heeft Luyken vele tekeningen, prenten en boeken gemaakt. Jan Luyken werd op 16 april geboren. Hij bekwaamde zich in de graveer- en etskunst en werd boekillustrator. Zij zoon Casper hielp hem al op jonge leeftijd met graveren.

Hun veelzijdige boekillustraties verwierven destijds grote bekendheid. Vooral de humoristische, gedetailleerde afbeeldingen uit Het Menselyk Bedryf (1694), met honderd afbeeldingen van beroepen, vonden gretig aftrek onder de zeventiende-eeuwse bevolking.

Tegenwoordig worden ze nog steeds wel eens aangetroffen op tegels, kalenders en ander drukwerk. De grootste Luyken-collectie bevindt zich in het Amsterdam Museum. De ruim 12.000 objecten werden in 1895 door de nakomelingen van kunstverzamelaar Christiaan Pieter van Eeghen aan de stad geschonken.