Bickersgracht 30 (a/b)

De lawaai- en stankoverlast veroorzakende industrie werd hier geplaatst

De Westelijke Eilanden ontstonden tussen 1611 en 1615 als onderdeel van de Derde Uitleg van Amsterdam. De drie kunstmatig aangeplempte eilanden, nu bekend als Bickerseiland, Prinseneiland en Realeneiland, heetten oorspronkelijk respectievelijk Vooreiland, Middeneiland en Achtereiland.

Door de juridische nasleep in verband met onbehoorlijke grondspeculaties bleven de eilanden lang spaarzaam bebouwd en het ‘Voorste Eilant’ zelfs lange tijd een onbewoonde wildernis waar slechts hier en daar houttuinen werden aangelegd.

Maar handel en scheepvaart namen in die periode een grote vlucht en er was een grote vraag naar ruimte voor de scheepsbouw, de industrie daaromheen en pakhuizen om de haring, graan, tabak, wijn, zout, ansjovis, kattenhuiden, pek en teer op te slaan. En zo verschenen op Realeneiland touwslagerijen, houttuinen en enige werven; op Prinseneiland bevonden zich vooral pakhuizen en houtwallen en op Bickerseiland houttuinen, waar hout opgeslagen werd, en een tiental werven, waaronder werf Het Fortuyn, De Nagtegaal en De Walvis.

De nieuwe eilanden richtten zich niet op de VOC en de Admiraliteit van Amsterdam, maar op de in 1621 opgerichte West-Indische Compagnie en de handel op de Levant en de Oostzee. Een bloeiende handel, dus het was een gebied vol bedrijvigheid en – met alle zoutketen, bokkingrokerijen en teer- en taankokerijen – ook met veel lawaai- en stankoverlast.

Bicker bouwde er arbeidershuisjes en een villa met toren voor zichzelf

Het ‘Voorste Eilant’ is vernoemd naar Jan Gerritsz. Bicker (1591-1653), telg uit het regentengeslacht Bicker. Als zoon van Gerrit Bicker groeide hij op in ons pand aan de Lange Niezel 22. Jan Bicker wordt scheepsbouwer en koopman te Amsterdam, en drijft handel op de Levant. Hij is stadskeurmeester van het touwwerk en in 1647 wordt hij schepen. Ook is hij kort (in 1653, het jaar waarin overlijdt) burgemeester van Amsterdam.

De invloedrijke families Bicker en Reaal hadden de aanleg van de Westelijke Eilanden in het stadsbestuur aangestuurd en mogelijk gemaakt. Na de lange braakligging door de rel rondom de handel met voorkennis door burgemeester Frans Hz. Oetgens en zijn zwager Barthold Cromhout, wordt het in 1631 verkocht aan Jan Bicker.

Hij laat er tussen 1633 en 1643 scheepstimmerwerven, pakhuizen en huisjes voor de werfarbeiders bouwen. Zelf bouwt hij er een imposant huis van drie verdiepingen met uitkijktoren om zijn schepen te zien aankomen. Dit pand werd in 1700 afgebroken; alleen ‘De Reus’, een beeldhouwwerk dat de god Mars (met speer, schild en helm) voorstelt en boven de ingang geplaatst was, overleeft tot het in de 20e eeuw onherstelbaar vermolmd is. Een replica siert nu een pleintje aan het water op het eiland.

In gebruik als achterhuis

Bij de bebouwing van Bickerseiland worden aan de oostzijde van het eiland de grote scheepswerven aangelegd, in verband met de gunstige ligging aan het IJ. De meeste bebouwing is gesitueerd aan de huidige Grote Bickersstraat. Aan de Bickersgracht, dat aan de Prinseneilandzijde ligt, zijn de houttuinen. Ook komen er woningen, een kerk en een enkele nering.

Ons pand op nummer 30A, dit huisnummer komt overigens pas na 1901 als zodanig voor, ligt aan de Bickersgracht en is lange tijd het achterhuis van Grote Bickersstraat 35. Het perceel waarop het gebouwd is, is op 7 juni 1632 gekocht door Jan Bicker. Ook in 1637 is hij nog eigenaar van het onbebouwde erf. Daarna wordt het bebouwd. In 1677 is het eigendom van Marten Looman en later van zijn weduwe. In 1740 woont Adriaan Marten Looman in het achterhuis, terwijl het voorhuis aan de Grote Bickersstraat bewoond wordt door de zusters Annetje en Dirkje Overzee. Na 1746 is de wisseling van eigenaren van het voorhuis steeds gelijk gebleven aan die van het achterhuis.

In 1767 wordt Frans van Sprang eigenaar. De verkopers zijn de erfgenamen van de vorige eigenaar Marritje Brouwers, die op haar beurt weer erfgename was van de oudst levende zus, Annetje Overzee. Annetje was uiteindelijk weer erfgename van de weduwe van Marten Looman. Na overlijden van Van Sprang koopt Cornelis van Zanten in 1791 het erf met opstallen, inclusief de aan de noordzijde gelegen tuin.

Vrijplaats voor kunstenaars en krakers

In de tweede helft van de 19e eeuw komen de grote, metalen schepen, van stoommachines voorzien. Het luidt het eind in van de houten scheepsbouw en het Oostelijk Havengebied neemt uiteindelijk de rol over van de Westelijke Eilanden.

Veel van de bewoners van Bickerseiland waren werkzaam in de scheepsindustrie en de volksbuurt verpaupert. Al in 1884 meldt De Standaard over de tegenvallende collecte in de wijk voor de School met den Bijbel: “dan zal de heerschende werkeloosheid hiervan wel de reden zijn.”

De overgebleven fabrieken zijn vooral een bron van geluidsoverlast en vervuiling en de huizen raken in verval. In de Tweede Wereldoorlog verslechtert de situatie verder. In 1945 wordt een sloopvergunning afgegeven voor het pand aan de Grote Bickersstraat 35, het voorhuis. Daarvoor in de plaats komt een schuur.

Het eiland stroomt leeg, wie kan verhuist naar een betere woning in een betere buurt. Slechts zo’n 100 gezinnen blijven achter, zij zijn te verknocht aan hun eiland. De verlaten pakhuizen trekken kunstenaars, krakers en drugsverslaafden en Bickerseiland staat met Kattenburg te boek als slechtste woongebied van de stad.

Intussen komen veel leegstaande panden in bezit van projectontwikkelaars. Als de gemeente Amsterdam besluit om het gebied een werkbestemming te geven, komen buurtbewoners in verzet.