Roseboom eigenaar Keizersgracht 64 en een suikerplantage in Suriname

In 1762 wordt het ‘hegt en weldoortimmerd modern koopmanshuis’ aan de Keizersgracht voor f 36.400 verkocht aan de gepensioneerde Coert Roseboom. Roseboom was een hoge functionaris van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Als 22-jarige voer hij als derde stuurman op het schip De Landskroon naar Batavia (Jakarta).

Na tien jaren ’zware en lastige dienst’ dient Roseboom zijn ontslag in. Na een reis van bijna acht maanden aan boord van de Noord-Beveland keert hij in 1760 welvarend terug in Nederland, aan het hoofd van een grote retourvloot van negentien schepen. Coert gaat in zijn pand op de Keizersgracht wonen met zijn zoon Mr. Jan Hendrik Roseboom totdat hij in 1779 overlijdt.

Jan Hendrik trouwt in 1766 met Françoise Wijnanda Elisabeth van der Noot de Gietere, afstammeling van een rijke patriciërsfamilie uit Brussel. Haar vader – Nicolaas Mattheus van der Noot de Gietere – heeft als directeur-generaal van de WIC in fort Elmina aan de Goudkust (Ghana) een fortuin gemaakt in de slavenhandel. De kleine Françoise groeit van haar zesde jaar tot haar huwelijk in bescherming op bij de goede vriend van haar vader, de Amsterdammer Jan Pranger.

Het is de halfbroer van Françoise die met een Surinaams avontuur de problemen inluidt voor de Rosebooms. Deze halfbroer, Nicolaas Mattheus, heeft een Afrikaanse waarschijnlijk tot slaaf gemaakte moeder. Hij werd geboren op het fort Elmina, dat sinds de 17e eeuw in handen was gekomen van de Nederlanders. Het fort lag aan de Goudkust (thans Ghana) en was een belangrijke handelspost voor de WIC. Hier werd goud vandaan gehaald in ruil voor textiel, koperwaren, kralen en brandewijn. Het meest bekend – en berucht – is het fort vanwege haar slavenhandel.

Ghana, Nederland en weer terug naar Ghana
Het fort was niet een plek voor kinderen om op te groeien en hun opleiding te krijgen. De ‘zwarte Hollander’ Nicolaas werd zoals meerdere kinderen op jonge leeftijd voor scholing naar Nederland gezonden. Hij werd daar gedoopt met de achternaam van zijn vader. Later noemde zijn vader hem Van Bakergem, waarschijnlijk omdat zijn vader in Nederland trouwde met een Nederlandse vrouw en de erfenis veiliggesteld moest worden. Als vermogend man belegde hij in onroerend goed in de provincie Utrecht, maar dat gaat niet goed en hij gaat failliet. Daarom keerde hij met zijn zoon Nicolaas en vrouw in 1754 terug naar de Goudkust om weer vermogen te vergaren met de slavenhandel. Nicolaas Van der Noot de Gietere werd toen aangesteld tot gouverneur van de Goudkust, maar overleed het jaar daarop.

Nicolaas van Bakergem bleef enige tijd werkzaam bij de WIC en verdiende goed aan de particuliere slavenhandel. Als halfbloed blijkt hij daar geknipt voor: hij weet vraag en aanbod tussen de Westerse- en Afrikaanse wereld te verenigen. Zijn netwerk is groot en sterk en zo kon hij de Nederlandse slavenhandel domineren. Hij wordt mede-eigenaar van verschillende slavenschepen naar Suriname. In 1776 besluit hij, via Suriname, naar Nederland terug te gaan. Hij stapt op de slaafhaler “Keenenburg”, met 375 slaven. In Suriname aangekomen investeert hij in de Surinaamse suikerplantage Scherpenburg, aan de Surinamerivier. Dat doet hij samen met twee in Suriname woonachtige vrienden, de advocaten en planters G. Reisiger en H.J.A. de Vries. De plantage wordt dan omgedoopt tot De Guineesche Vriendschap.

Nicolaas reist vanuit Suriname met een lading koffie terug naar Nederland alwaar hij in 1781 in Amsterdam trouwt met Helena Arent (1747-1838).

Er is een investering nodig maar Nicolaas heeft het geld niet. Voor de plantage werd de zwaar opgeschroefde koopsom van ƒ 160.000,- betaald en daar stond een kleine plantage met 61 slaven tegenover die nauwelijks in productie was. De plantage schijnt “cash” te zijn betaald, met slechts een kleine additionele lening van ƒ 15.000,-. Van Bakergem had problemen om zijn aandeel op te brengen, maar werd gesteund door de overige partners. Die moest hij later natuurlijk afbetalen, en dat deed hij door een lening van ƒ 28.000,- af te sluiten bij zijn zwager, Jan Hendrik Roseboom. Jan Hendrik woonde aan de Keizersgracht 64 en had zijn aandeel in de plantage als onderpand. (Roseboom leende later nog eens ƒ 10.000,-) Maar het was goed geld omzetten in kwaad geld.

De plantage maakte geen winst en de partners kregen geen rendement over hun investering. Met een simpel rekensommetje kon dat vooraf al te zien zijn geweest. Waarom had men dan toch besloten tot aankoop? Dat had te maken met de beurswaarde in Amsterdam. Het was een typische zeepbelsituatie waarbij sommige zakenlieden zoals De Vries, Reisiger en Van Bakergem zich toch lieten verleiden tot aankoop.

In 1778 deed De Vries zijn aandeel in gelijke parten over aan de overige partners. Er wordt gedacht dat hij daarvoor geen geld heeft ontvangen, maar wilde voorkomen nog verder in de schulden te geraken. Reisiger deed in 1779 zijn aandeel over aan Van Bakergem, voor de som van ƒ 50.000,-. Van Bakergem leende het overnamegeld van ƒ 40.000 bij een negociatiefonds onder directie van de Amsterdamse koopman Dirk Luden tegen 6% rente. En hij bleef ook nog zitten met de schuld aan zijn zwager Roseboom. Uiteindelijk besloten die twee dat Roseboom voor de helft eigenaar zou worden, tegen de waarde van de helft van de uitstaande schulden.

In 1779 was het eigendom als volgt :
– Nicolaas van Bakergem (1/2 deel) (met ƒ 40.000,- schuld aan Dirk Luden)
– Jan Hendrik Roseboom (1/2 deel) (met ƒ 50.900,- geleend geld)
– In 1782 nam Roseboom het aandeel van Van Bakergem over, maar opnieuw met geleend geld.

Van Nederland naar Ghana

Om zijn schulden af te betalen gaat Nicolaas in 1783 weer terug naar Afrika. Maar hij overlijdt al in 1786. Zijn weduwe Helena van Bakergem-Arent accepteert de erfenis niet en keert met haar zoon terug naar Nederland.

Mr. Jan Hendrik is opgezadeld met enorme schulden, De Guineesche Vriendschap hangt als een molensteen om zijn nek. Hij is in 1788 gedwongen om Keizersgracht 64 te verkopen om alle schulden te kunnen afbetalen. Hij doet het pand voor ƒ 25.000 van de hand aan Dirk Luden. Dirk Luden blijft tot 1802 eigenaar van het pand.

De plantage blijft nog wel gedeeltelijk in het bezit van de familie Roseboom. Na de dood van Mr. Jan Hendrik gaat zijn zoon Jan Pranger Roseboom naar Suriname waar hij waarschijnlijk de familieplantage tot 1812 beheert, tot ook hij overlijdt. In 1824 verkoopt de familie de plantage die tot ver in de twintigste eeuw als zodanig in gebruik blijft.

De plantage is nu overwoekerd maar er zijn nog resten te vinden. Zoals van een waterwerk, een vrijwel geheel complete door stoom aangedreven suikerpersinstallatie, restanten van een dorpje, laadkarren op rails, voor het transport van het riet uit de velden en tenslotte twee kappa’s (ketels waarin het suikersap werd ingedikt) te vinden.