De architectuur van het houten Surinaamse woonhuis

Paramaribo staat bekend om haar fraaie en sober afgewerkte, witte houten huizen. De kleine en grotere huizen zijn gebouwd volgens een eenvoudig vast grondpatroon. De unieke Surinaamse bouwstijl is gegroeid uit de vele invloeden van de kolonisten en buitenlandse bewoners. Je herkent de cottage sfeer van de Engelse kolonisten. Het dorpse houten huis en de stadse stenen stoepen en bordessen zijn afkomstig van de Hollanders. De symmetrie is ingebracht door de Fransen en het dakhuis met het halfronde raampje is een Duitse erfenis. In de negentiende eeuw werden daar bovendien de grote balkons volgens de Noord Amerikaanse colonial style aan toegevoegd.

Veel kleine volkswoningen zijn in de loop der jaren vergroot. Oorspronkelijk bestond het pand uit één beuk* bestaande uit een woonkamer met daarachter de keuken en boven de slaapkamer. Ter uitbreiding maakte men een extra aanbouw, zoals de afbeelding van dit pand aan de Zwartenhovenbrugstraat illustreert. De oorspronkelijke maat voor een woning als deze was ongeveer 4 x 7 meter. Daar kon indertijd best een huishouden van veertien mensen wonen. De traditionele middenstandswoningen waren een maatje groter met twee beuken; een brede voorbeuk en smallere achterbeuk met daarachter een achtergalerij.

Het oude centrum is desondanks nog steeds voornamelijk opgetrokken in hout. Gebrek aan bakstenen was het probleem niet; vanaf eind 17e eeuw werden deze als ballast voor de schepen uit Nederland aangevoerd. In Paramaribo zelf bakte men ook steen. Maar door de snelle uitbreiding van de stad, de hogere kosten van baksteen, een tekort aan bekwame metselaars en het gewenste bouwtempo maakten dat de voorkeur bij hout bleef. Een andere reden daarvoor is waarschijnlijk de aanwezigheid van timmerlieden op de talrijke Hollandse schepen.

Ter dakbedekking gebruikte men materialen als pinabladeren, houten shingles, leien, gebakken dakpannen en tichels. In 1832, na de grote stadsbrand, werd voorgeschreven de daken met tichels of pannen te dekken. Gouverneur Sommelsdijck had al eerder aangegeven dat brandbare dakbedekking niet toegepast mocht worden. Uit het feit dat er nu nog steeds daken met brandbare dakbedekking bestaan, blijkt dat niet iedereen de regels opvolgt. Leien op de daken dateren van midden 19e eeuw. Eind 19e eeuw deed het gegalvaniseerde zink zijn intrede. Tegenwoordig is de golfplaat of zinkplaat populair.

De constructie van de houten woningen is binnen goed zichtbaar; alleen deftige huizen kenden binnenbetimmering en behang. Binnen zijn ook goed de luiken en de regelbare jaloezieën te bekijken. De ramen worden altijd tussen stijlen geplaatst, die fungeren dan als kozijn. De tussenwanden zijn anders opgebouwd. Op 60 cm hoogte tussen de stijlen bevindt zich een geprofileerde lat. Onder werd de ruimte opgevuld met horizontale delen, daarboven met verticale. De wand naar de zijkamer, vaak gebruikt als deftige kamer, werd opengehouden, net als de dubbele deuren naar de achterbeuk.

In de Surinaamse woonhuizen was vaak een kamer aanwezig waar onder andere het bordenrek aan de muur hing. De afwas deed men vaak zo uit het raam. Waarschijnlijk heeft de opstelling te maken met overgang van de plaats van de keuken. Oorspronkelijk was die niet in het huis, maar op het erf. Kleinere huisjes hadden de keuken in een aanbouw achter of naast het huis, het zogenaamde kookraam of botralie.

Stadsherstel adviseert Stadsherstel Suriname op het gebied van behoud van erfgoed. Wij doen dat nu al meer dan tien jaar. Daarnaast organiseren we sinds 2018 elk jaar de Stadsherstels Surinaamse maanden in onze Amstelkerk. Daarmee creëren we draagvlak en werven we donaties voor behoud van ons gedeeld erfgoed. Ook hebben we samen met Stadsherstel Suriname en het Prins Bernhard Cultuurfonds het fonds Surinaams Erfgoed opgericht. www.surinaamserfgoed.nl. Via dit fonds kunnen particulieren ook bijdragen aan behoud van Surinaams erfgoed.