Op werkbezoek bij een Glas-in-loodzetterij

Het prachtige, kleurrijke glas-in-lood, ontworpen door architect Kuijt, is onlangs gerestaureerd. De Zaansche Glas in Loodzetterij in Amsterdam heeft het Amsterdamse School -ontwerp van de huisarchitect van V&D onder handen genomen.

Als monumentenliefhebber is het echt een feest om de werkplaats van De Zaansche Glas in Loodzetterij aan de Looiersgracht in Amsterdam binnen te stappen. Van buiten lijkt het een kleine zaak, maar binnen ontvouwt zich een ware snoepwinkel op het gebied van glas-in-lood. Zes vakmensen werken hier – sommigen met een eigen specialisatie, anderen al generaties lang in het vak.

Sinds 1934

Het verhaal begint in 1934, hier aan de gracht, toen meneer De Ronde zijn glas-in-loodzetterij begon. Op de vraag waarom de zaak ‘De Zaansche’ heet terwijl ze in Amsterdam gevestigd is, geeft eigenaar Freek van Elk het volgende antwoord: “De heer De Ronde kwam zelf uit de Zaanstreek en ondanks het feit dat wij in de Jordaan zitten, vernoemde hij toch de zaak naar zijn woonplaats”.
De Ronde verkocht zijn zaak in 1967 aan Arie van Elk, de opa van Freek. Daarna nam de tweede generatie Van Elk de zaak over, en Freek, die het vak met de paplepel kreeg ingegoten, was de derde generatie. De opa van Freek is vastgelegd in de zaak op een geschilderd glaspaneel – een techniek die ‘brandschilderen’ wordt genoemd, dat nog steeds in de werkplaats wordt toegepast.

Het portret van de Arie van Elk is gemaakt door meneer Philippus, die destijds chef ontwerper was in dit atelier in de Jordaan. En laat dat nu weer de opa zijn van Remy Philippus en de vader van Tom Philippus. Tom en Remy werken nog steeds in de zaak – ook weer tweede en derde generatie dus. Tom werkt er inmiddels al veertig jaar en heeft het meeste werk aan onze panelen verricht.

Van alle markten thuis

De Zaansche houdt zich bezig met, brandschilderwerk, het plaatsen van oud glas-in-lood in dubbelglas (iets dat de laatste jaren steeds populairder is), het maken van nieuw glas-in-lood en natuurlijk het repareren en restaureren van oud werk. Zo hebben ze ook het glas-in-lood van ons jubileumpandje, Geldersekade 39, gerestaureerd. En nu werken ze dus aan het bijzondere glas-in-lood van ons monument aan de Kloveniersburgwal.

Op de vraag wat er zo bijzonder is aan dat glas-in-lood, antwoordt Thomas – die net bezig is met het schoonmaken van een ruitje –: “Het was ontzettend vies, het is waarschijnlijk tientallen jaren niet schoongemaakt.”

Het ontwerp

Een ander bijzonder aspect is dat het zelden voorkomt dat ze zo’n mooi ontworpen glas-in-lood mogen restaureren. Bijzonder zijn bijvoorbeeld de afzonderlijke stukjes glas die geen egale kleur hebben, maar een meer gevlamde structuur.

Het glas-in-lood dat huisarchitect Jan Kuijt Wzn. in 1920 ontwierp voor de Disconto- en Effectenbank in de stijl van de Amsterdamse School, is zeer kleurrijk en rijk aan sierlijke ornamenten. Kuijt verwerkte elementen van de Amsterdamse School, maar later ook invloeden van de Art Deco en de Nieuwe Zakelijkheid in zijn ontwerpen. Zijn eigen stijl dat hij zo ontwikkelde, wordt ook wel zakelijk expressionisme genoemd. De geometrische lijnen van de art deco in het werk van Kuijt zijn mede tot stand gekomen door de belangrijkste medewerker van zijn bureau, Lucianus Camillus Lagrillières (1901–1996). Afkomstig uit Antwerpen kwam Lagrillières tijdens de Eerste Wereldoorlog als vluchteling naar Nederland, waar hij zich ontwikkelde tot een getalenteerd tekenaar en ontwerper. Tekeningen van glas-in-loodramen, waaronder die van de Kloveniersburgwal, werden door zijn weduwe aan het Stadsarchief geschonken. Het is dus mogelijk dat Lagrillières ook aan ons project heeft meegewerkt, hoewel hij pas sinds 1922 officieel voor Kuijt werkte.

In de werkplaats gerestaureerd

Maar liefst 11 ramen zijn uit het pand gehaald om in de werkplaats gerestaureerd te worden. De rest verkeerde in mindere slechte staat en wordt later in het werk aangepakt.

Het glas-in-lood dat naar de werkplaats is gebracht, is eerst in een waterbad gelegd zodat de kit zachter werd en het glas alvast werd gereinigd. Daarna zijn de oude loden H-profielen verwijderd, de glasstukjes opnieuw in patroon gelegd, en één voor één in een waterbadje gedaan en met het fijnst mogelijke staalwol schoongemaakt. Wanneer het glas schoon is, kan het opnieuw in het lood worden gezet en afgekit – tenminste, als het glas nog heel is.

In ons geval waren enkele ruitjes gebroken. Die zijn vervangen door oud glas uit de uitgebreide collectie oud glas van De Zaansche. Soms is het lastig om precies de juiste kleur te vinden. Freek legt uit: “Vroeger gebruikten ze mangaan om glas helderder te maken, maar ze wisten toen nog niet dat dat glas daardoor met de tijd verkleurt en een paarse gloed krijgt. Voor ons is het dan belangrijk om een stuk glas te vinden dat zo goed mogelijk bij de verkleurde versie past.”

Glasroeden

Nog een leuk weetje: je kunt aan de gebruikte constructiemethode vaak herkennen of je met oud glas-in-lood te maken hebt. Vroeger werden er namelijk stalen roeden gebruikt voor extra stevigheid bij grotere glas-in-loodpanelen. Tegenwoordig zijn er ook H-profielen met een stalen kern, die hetzelfde doel dienen. Bij ons glas zijn de oorspronkelijke roeden weer teruggebracht.

De panelen die naar de werkplaats zijn gebracht, zijn inmiddels allemaal gerestaureerd en worden deze week teruggeplaatst in het pand.

Bronnen:

Architect Jan Kuijt Wzn. Door Radboud van Beekum
David Mulder van het stadsarchief
Freek van Elk en medewerkers, De Zaansche Glas in Loodzetterij

Mede mogelijk gemaakt door:

De aankoop van dit pand is mogelijk gemaakt door De Vrienden van Stadsherstel. De restauratie wordt mede mogelijk gemaakt door het Cultuurfonds, het Stadsherstelfonds van de Samenwerkingsorganisatie Monumenteneigenaren (SOM)/ VriendenLoterij en de Vrienden waaronder het Dorothy Heijmeijer van Heemstede Stadsherstel Fonds en Het Interieurfonds (beiden fondsen op naam bij onze Vriendenvereniging).