Dag van de Architectuur: Rosenstock-Huessy Huis opent deuren

Al eeuwen staat dit monumentale complex in Haarlem in het teken van zorgen voor de medemens. Het past daarom uitstekend in het thema van de Dag van de Architectuur (za. 2 juni); Stad voor morgen waarin (sociale) duurzaamheid van groot belang is. U kunt een deel van het huis bekijken en we geven lezingen in de kapel.

Sociaal Rosenstock-Huessy Huis in verbouwing

Sinds 2016 is Stadsherstel eigenaar van het Rosenstock-Huessy Huis waarmee ze de vorige eigenaar de Stichting Rosenstock-Huessy Huis ‘ontzorgt’ door het pand op te knappen en te ontwikkelen. Het beheer van activiteiten binnen het complex ligt nog steeds bij de stichting en de bewoners. De totale vloeroppervlakte van het huidige complex is een kleine 4.000 m2. Er zijn een grote en een kleine binnenplaats, een kapel, een vergaderzaal en danszaal, meerdere bedrijfsruimten en woningen. Onlangs is een deel van het gebouw dat leeg stond verbouwd voor cliënten van De Heeren van Zorg en zijn er acht jongeren met autisme onder begeleiding zelfstandig gaan wonen. In twee andere gebouwdelen start nu de volgende verbouwing, waarbij vijf woningen worden toegevoegd. Daarnaast exploiteert de Stichting Perspectief restaurant De Kloosterkeuken, waar jongeren met afstand tot de arbeidsmarkt werken. Perspectief houdt ondertussen ook kantoor in een prachtig verbouwde ruimte in het complex. En dan is er ook nog een buitenschoolse opvang 'De Bengels' én worden enkele kleinere kantoorruimtes aan sociaal maatschappelijke instellingen verhuurd. Dit in het hartje van Haarlem gelegen gebouwencomplex wordt gefaseerd van het gas afgehaald. Er wordt een bron geboord om alle eenheden van een warmtepomp te kunnen voorzien en er verschijnen PV-panelen op de zuid(west) gerichte dakvlakken. Ook dit zal tijdens de lezingen uit de doeken worden gedaan.

Een middeleeuws gasthuis voor pelgrims

Een deel van het gigantische pand is middeleeuws (± 1400) en is in de geschiedenisboeken te vinden als 'St. Jacobsgodshuis'. Het katholieke Sint Jacobsgilde kreeg het in 1437 en zette het vooral in als gasthuis voor pelgrims. Het gebouw bood door de eeuwen heen onderdak aan armen en hulpbehoevenden, met name wezen en bejaarden. Ook is het al eeuwenlang een bekende pleister- en verzamelplaats van pelgrims onderweg naar Santiago de Compostela. Nu nog komen er honderden langs voor hun stempel van de beroemde wandelroute naar Spanje.

De woongroep

Vangnet voor de kwetsbaren van de samenleving is het altijd gebleven. Vanaf de jaren zeventig in de vorige eeuw kwam er bovendien een groep mensen wonen, die een geheel eigen draai aan het concept 'opvang' gaf.
Eén van hen was de huidige woongroep-oudste Lien Leenman (85 jaar). Onder aanvoering van haar man Wim (1928-2015) richtten ze samen met drie andere echtparen in 1972 de werk- en leefgemeenschap Rosenstock-Huessy Huis op, vernoemd naar de Duitse sociaal-filosoof, theoloog en historicus Eugen Rosenstock-Huessy (1888-1973).

Als familie samenleven

De vier gezinnen vormden sinds eind jaren zestig een maatschappijkritische gespreksgroep, die met elkaar tot de conclusie kwam dat ze samen iets wilden opzetten. Een bevriend architect tipte hen het St. Jacobsgodshuis, dat leeg stond en in slechte staat verkeerde. Lien Leenman: “We moesten een boel verbouwen en opknappen, vooral de mannen hebben daar veel tijd in gestoken”. 

Ze besloten de overgebleven ruimte in te zetten voor de opvang van mensen aan de rand van de maatschappij, die mochten een jaar lang bij hen op adem komen.

“Indertijd was er heel weinig voor die mensen geregeld. Een crisisopvang bestond in de psychiatrie nog niet. Ik was blij dat we dit met elkaar konden doen. Al zijn we snel gestopt met verslaafden, dat ging niet samen met onze kinderen”, blikt ze terug. En: “Je leerde veel over de levens van mensen en over hun problemen. Die waren totaal anders dan de onze. We probeerden als een familie met elkaar samen te leven”.

Gemiddeld waren er structureel vijftien extra bewoners. Leenman vertelt trots dat het hen in de jaren '80 is gelukt om een officiële Regionale Instelling voor Beschermd Wonen (RIBW) te worden. Dat maakte het voor de bewoners echter ook steeds moeilijker om hun eigen cultuur te behouden; er kwamen mensen met een medische opleiding werken, daar moest men mee concurreren. In 1996 stopte tenslotte de opvang. De veiligheidseisen werden te complex. En: “Niet iedereen met psychische problemen wilde in een leefgemeenschap”.

Hoe word je woongroepbewoner?

Woongroepbewoner van het Rosenstock-Huessy Huis word je niet zomaar. Het begint bij een open dag, als er een plaats vrij is. Vervolgens begint een vaste procedure. “Ik moest eerst een brief schrijven, daarna ging ik bij elk huishouden een half uur praten”, blikt David van Diepen terug op zijn toelating drie jaar geleden. “Dat waren intensieve gesprekken, maar je leert iedereen meteen kennen”.

Hij en zijn vrouw Annemarie zorgen met ondertussen twee jonge telgen voor de nieuwe aanwas. Wat de oudere aanwezigen betreft mag er wel weer meer jonge reuring komen.

Een nieuwe toekomst

De overdracht aan Stadsherstel zien de meesten in de groep als een zeer welkome ontwikkeling. “Er is veel achterstallig onderhoud”, vertelt bewoner en coördinator Zaalverhuur Gert Jan Kesseler met een toetje voor zich -mirabellen met vanille-ijs-. “Het volledige pand heeft aandacht nodig. Ik ben blij dat ze kunnen faciliteren hoe wij willen wonen. Als we de nieuwe bewoners maar zelf mogen kiezen. Dat hebben ze wel beloofd”. Kesseler is ook enthousiast over de huurder Heeren van Zorg, waarvoor Stadsherstel acht appartementen in een leegstaande vleugel bouwt. “Ik hoop dat we een relatie met elkaar aan kunnen gaan, iets voor elkaar kunnen betekenen. Zorg blijft toch de geest van het pand”.

Vernoemd naar voormalig voorzitter van het bestuur van de Stichting Rosenstock-Huessy Huis is het Nabuur Fonds opgericht, dat tot doel heeft initiatieven, die de doelstellingen van de stichting en bewoners ondersteunen, te versterken. Een heuse jury beoordeelt de inschrijvingen. Zo blijft dit bijzondere complex op alle mogelijke manieren voortdurend in beweging.

Dag van de Architectuur op 2 juni 2018

Wanneer: 2 juni tussen 13 en 16 uur
Wat:        doorlopend bezichtigingen en elk uur lezingen
Waar:      Hagenstraat 6 (Haarlem)
Prijs:       Gratis
De Dag van de Architectuur in Haarlem wordt elk jaar georganiseerd door ABC architectuurcentrum. Kijk voor het volledige programma op www.architectuurhaarlem.nl. Of lees het artikel van het Haarlems Dagblad waarin het Rosenstock-Huessy Huis wordt uitgelicht. Klik hier om het artikel te lezen.