Carrouselrijden is de kunst van het oefenen

“Grote volte bij A” buldert een zware stem de rijzaal in. De instructeur, oftewel de commandant van de Vondelcarrousel geeft instructie vanaf het balkon van De Hollandsche Manege in de Vondelstraat. Op deze mooie avond in juli wordt geoefend voor de carrouselvoorstellingen, demonstraties die twee keer per maand voor publiek worden gegeven. “Arrrrrest”, de rollende r klinkt een paar seconden door. Het is een woord dat deze avond veelvuldig zal klinken. Het betekent ‘mars’, zoals in voorwaarts mars.

Tekst: Monique Hollenkamp

De Vondelcarrousel en het Levend Paardenmuseum

De Vondelcarrousel – een onderdeel van het Levend Paardenmuseum – huist in De Hollandsche Manege in de Vondelstraat en het staat op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed. Pal tegenover de diepe, 19e-eeuwse stadsvilla waar schrijver Anton Koolhaas zijn romans en dierenverhalen schreef. Het zomeravondgeroezemoes vanuit het Vondelpark reikt tot in de straat. De voorzijde van de manege oogt als een normaal huis met als verschil dat een grote boog met meestal openstaande zware houten deuren de ingang vormt. Erboven staat het woord MANEGE. Direct links na de ingang hangen tekeningen van 43 paarden beginnend met Amber en eindigend bij Boco.
Aan het einde van de galerij links grenst een steegje aan de achtertuinen van de Vondelstraatbuurpanden. Het leidt naar een open plaats, de poetsplaats, waar paardenmeisjes bezig zijn met de verzorging. Op deze warme avond worden de paarden lekker gedoucht en geborsteld. Even verderop ligt de buitenbaan, waar springlessen worden gegeven. Alle manegepaarden mogen binnenkort een maand met zomervakantie naar Andijk. Lekker de wei in.

Colonne twee aan twee links oefenen, rechts de demonstratie in klassieke rijkleding

Een rijder in amazonezit, twee benen naar links, met de rok over de benen (rechts)

De restauratie van de manege is in volle gang. Er ligt een nieuwe, verwarmde vloer met klinkers bedekt op de plaats waar de ruiters en amazones vroeger hun paarden bestegen. De rijhal heeft nummers van A t/m K. Die nummers zijn belangrijk, want ze zorgen voor een betere oriëntatie van de rijders.
In dit Levend Paardenmuseum is het gemakkelijk je te wanen in een andere tijd. De historische ambiance vertelt het verhaal van de oudste stadsmanege met rijschool in Europa. Onderwerpen als de klassieke paardrijkunst en de daarbij passende kleding komen tot leven tijdens de carrouselvoorstellingen.

Antieke dameszadels

Met een zwierige zwaai hupt Jacqueline in het dameszadel. Het speciale trapje met drie treden is een fijne hulp. Zij en haar man Martin rijden mee in de carrousel, zijn vrijwilligers en fungeren vanavond als gids. Verderop wordt een rijdster in het zadel getild. De Vondelcarrousel staat klaar om te beginnen. De ruiters en amazones rijden in colonne, twee aan twee, op de hoefslag (de baan) van de rijhal. Deze zomeravond zijn de kledingattributen voor de heren in de kast blijven hangen. Te warm. De dames rijden op antieke en daarom bijzondere dameszadels. Ze zitten met beide benen links op het paard, het hoofd recht vooruit: de amazonezit. De zwarte rok die zij over hun paardrijbroek dragen, wordt gedrapeerd over hun benen. Opeens kun je je een voorstelling maken van dit gezelschap op de demonstratiedagen: de dames in een prachtig op maat gemaakt rood pak met rok en zwarte hoedjes, de heren in zwart, met rood gilet als accent, witte rijbroek en een zwarte hoed. De hoeden worden aan het begin en eind van de voorstelling met een sierlijk gebaar afgenomen en weer opgezet. Combineer dat met klassieke muziek en het beeld is compleet. 

De zadelkamer met links de dameszadels, rechts de herenzadels

Carrouseloefening vlechtwerk

Slangenkuil, vlechtwerk, vlinder en dubbele V

Na die ‘grote volte bij A’ volgt een trits commando’s. Gedurende een uur maken de carrouselrijders allerlei figuren. Namen als slangenkuil, molenwiek, vlinder, vlechtwerk, kurkentrekker, steen in vijver en een slangenvolte met drie bogen volgen elkaar op. De bulderstem van de commandant blijkt die van de voormalig eigenaar van de manege, Vincent Valk, te zijn. Een van de manoeuvres uit de proef heet ‘de dubbele V’. Dat zou zomaar geen toeval kunnen zijn.

De eindemanoeuvre de ‘Dubbele V’

Wat opvalt is dat precisie, symmetrie en eenheid de belangrijkste factoren zijn voor een succesvolle demonstratie. In je eentje goede figuren kunnen rijden is mooi, maar hier gaat het om de groep van twaalf rijders als geheel. Veel oefenen is daarom van belang. Dat doen de Vondelcarrouselrijders, een groep van twintig enthousiaste paardrijders, liefhebbers ook, elke dinsdagavond. Met overgave oefenen ze moeilijke figuren, ‘vlechtwerk’ is er zo een, die de commandant hen laat herhalen als het niet goed gaat. Het moet perfect, want de Vondelcarrousel hoort natuurlijk niet voor niets bij het Nederlands immaterieel cultureel erfgoed, met erkenning van de UNESCO. Om tien voor negen klinkt voor de laatste keer “Arrrrrest”. Even later is het oefenen klaar en mogen de paarden onder de welverdiende douche.

Figuren in het carrousel rijden, waaronder de ‘grote volte (cirkel) en de ‘slangenvolte’ en de ‘gebroken lijn’.

Tot slot mag de schrijver van dit artikel ook even proberen hoe je een paard met antiek dameszadel bestijgt, hoe het zit en rijdt. Een paar rondjes in amazonezit op Jordan in de rijzaal langs de hoefslag met aan de korte zijden grote spiegels. Handig om te checken of je goed rechtop zit, benen naar links maar wel het hoofd naar voren. Een mooie, sierlijke zit is het. Een heel bijzondere ervaring ook en een leuk slot van de avond. Jacqueline en Martin: bedankt!