Aankoop voormalige kaatsbaan van kasteel Huis ter Kleef

Aankoop voormalige kaatsbaan van kasteel Huis ter Kleef Aankoop voormalige kaatsbaan van kasteel Huis ter Kleef

Stadsherstel is maandag 15 februari de nieuwe eigenaar geworden van één van de laatste drie overgebleven kaatsbanen in Nederland. Van het kasteel Huis ter Kleef uit 1500 is alleen een ruïne over maar de kaatsbaan heeft de eeuwen doorstaan. Voor kaatsen, een vroege vorm van tennis, bouwde de adel overdekte banen. Deze 16e-eeuwse kaatsbaan was eigendom van familie van Brederode (de Hollandse adel). Bekijk de foto’s van onze monumentenfotograaf...

Verschillende functies
De oorspronkelijke kaatsbaan heeft slechts voor een korte tijd dienst gedaan als kaatsbaan. Hendrik van Brederode (1531-1568) was de eigenaar van het kasteel, Huis ter Kleef, met bijbehorende gebouwen. Hij vluchtte in 1567 naar Duitsland en stierf daar in februari 1568. In 1715 kocht de gemeente Haarlem het landgoed en kreeg daarbij ook de kaatsbaan in bezit. Deze werd verpacht als boerderij. Het complex werd rond 1910 opgenomen in de door L.A. Springer aangelegde stadskwekerij. Tot voor kort was de kaatsbaan de expositieruimte van het centrum voor natuur- en milieueducatie, die in het naast gelegen pand is gevestigd.

Nieuwe bestemming
Stadsherstel heeft het bijzondere pand van de gemeente gekocht. Met de nieuwe huurder zijn de projectleiders in een vergevorderd gesprek. Het plan is om er een yogaschool te vestigen, waarin ook bedrijfstrainingen vanuit een yoga filosofie worden gegeven. De restauratie en de herbestemming van dit gebouw zal hopelijk een vliegwieleffect tot stand brengen voor de verdere herontwikkeling van de Stadskweektuin. De gemeente Haarlem wil de Stadsweektuin omzetten in een duurzaam park waar Huis ter Kleef het middelpunt van is. 

De naam Huis ter Kleef
De naam van het huis is waarschijnlijk afkomstig van Margaretha van Kleef, gravin van Holland, aan wie het huis in 1403 werd overgedragen. In 1492 kwam het huis in het bezit van de familie Brederode, die het huis en later de ruïne beheert tot het wordt gekocht door gemeente Haarlem. De naam Huis ter Kleef is gebleven maar deze naam wordt nu alleen gebruikt voor de voormalige kaatsbaan. 

Kaatsen
In de 12e eeuw is kaatsen ontstaan als ontspanningsspel voor kloosterlingen. Met de hand werd toen de bal over en weer geslagen. Eind 13e eeuw werd het spel overgenomen door de burgerij en met name de adel. De burger speelde het op straat en aan de adellijke hoven werden in de 15e eeuw speciale ommuurde banen gebouwd. In de loop der tijd werd het spel ook met slaghout gespeeld en in de 16e eeuw met een racket. 

Kaatsbaan van de Brederodes
Nederland bezat minstens vijftien adellijke banen waarvan er slechts drie de slopershamer hebben overleefd. De Brederodes werden op grond van hun afkomst en positie gezien als de natuurlijke leiders van de Hollandse adel. De kaatsbaan van de Brederodes werd rond 1560 gebouwd volgens het type Heu Quarré-baan en is qua grondplan vrijwel onveranderd gebleven. Kaatsbanen van dit type hadden een gladde vloer van hardstenen plavuizen of gegoten klei of kalk. Langs een lange en een korte zijde werd een galerij gemaakt met een afdak. Langs de lange zijde was de galerij voorzien van een beschermmuur voor het publiek. Hierin waren ook de twee toegangen tot het speelveld aangebracht. Aan de korte zijde was de galerij dichtgetimmerd op ‘la Grille’ na. Dit was een opening waar doorheen kon worden geslagen. Onder in de muur ertegenover was een tweede opening ‘Le Trou’ en hoger in deze muur bevond zich een nis met een plank genaamd ‘Lais”de bij het raken punten opleverden.  


Een kaatsbaan uit Leiden rond 1620. Goed zichtbaar is de plavuizen vloer, de open galerij voor het publiek en in de eindmuur openingen die bij treffen punten opleverden. Voor de hooggeplaatste vensters lijken tralies te zijn aangebracht. Bron: de Bondt / Rijksmuseumstichting Amsterdam.

De eerste afbeelding van de kaatsbaan van Huis ter Kleef is een aquarel van Saenredam uit begin 17e eeuw. Wel wordt de kaatsbaan al genoemd in een stuk van de burgemeester van Haarlem uit 1573. De burgemeester beschrijft dat Don Frederico, zoon van Alva, twaalf gevangenen had opgesloten in de kaatsbaan en dat zij daar al snel van de honger omkwamen. Don Frederico verklaarde hierover: “Ik heb ze het leven toegezegd, maar niet het eten”.
In datzelfde jaar liet Alva het kasteel opblazen, waarschijnlijk uit angst dat het Hollands verzet Huis ter Kleef zou gebruiken bij een tegenaanval op het bezette Haarlem. De kaatsbaan overleefde de explosie, er wordt gedacht dat het dak er toen wel werd afgeblazen. Hopelijk wordt hierover meer duidelijk tijdens het bouwhistorisch onderzoek. Ook is het nog de vraag of het ‘’Huis met het Torentje’’, dat een eenheid vormt met de kaatsbaan tegelijkertijd is gebouwd of er al eerder stond. 

Gravure (circa 1628) van J. van de Velde naar P. Saenredam van het Huis ter Kleef. Links de ruïne, rechts de kaatsbaan.

Lees meer
Klik op onderstaande bronnen en lees meer.
Bronnen: 
Bouwhistorisch verkenning Maarten Enderman
De drie nog bestaande Nederlandse Kaatsbanen artikel van Cees de Bondt

Stadsherstel in Haarlem
Dit is het 23ste pand dat Stadsherstel bezit in Haarlem. Lees meer over Stadsherstel Haarlem.

De restauratie van Huis ter Kleef wordt mogelijk gemaakt door:
   

Cookie toestemming
Wij gebruiken cookies om uw gebruikerservaring te optimaliseren en het webverkeer te analyseren. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Lees meer over hoe wij cookies gebruiken. Als u akkoord gaat met ons gebruik van cookies, klikt u op "Ok, ik wil verder".
instellingen
Functionele cookies: deze cookies zijn nodig voor een goed werkende website
Analytische cookies: deze cookies worden gebruikt om statistieken van de website bij te houden. De analytische cookies zijn volledig geanonimiseerd en worden niet gedeeld. Tevens wordt het laatste octet van het IP-adres automatisch gemaskeerd.