Aankoop: Quarantainegebouw in Oostelijk Havengebied Amsterdam

Emigranten uit Oost-Europa kregen er ooit een goede wasbeurt, kunstenaars houden er atelier en eetcafé Bombarie tekent voor de reuring. Stadsherstel is de trotse nieuwe eigenaar van rijksmonument het Quarantainegebouw in het Amsterdamse Oostelijk Havengebied.

In het Oostelijk-Havengebied van Amsterdam floreert de hedendaagse architectuur. Er staan echter een paar bijzondere oudere gebouwen. Het Quarantainegebouw aan het Rietlandpark is daar één van. Het maakt deel uit van het Lloyd-complex, een verzameling monumentale gebouwen op twee hectare grond aan de Oostelijke Handelskade.
Stadsherstel neemt het Quarantainegebouw over van Woonstichting Lieven De Key, die het afstoot omdat het zich concentreert op starterswoningen in het sociale segment binnen de ring A-10. Net als de meeste andere oude panden in die omgeving, heeft het pand de sloopgolf in de tweede helft van de twintigste eeuw overleefd dankzij acties van buurtbewoners en krakers.
Kunstenaars kraakten het Quarantainegebouw in de jaren ‘80, hun ateliers zijn er nog steeds. Ook bevat het gebouw muziekstudio’s en een eetcafé; Bombarie. Thijs Timmers, één van de vier uitbaters van Bombarie, werd kort na de kraak op zolder van het Quarantainegebouw geboren en woonde er tot zijn achtste. “De zolder was een grote ruimte, waar we een schommel hadden hangen” herinnert Timmers zich. “Het pand was zo groot dat we de voordeursleutel in een theedoek naar beneden gooiden als iemand aanbelde.”

Stijlvol ontwerp

Sinds 2008 is het Quarantainegebouw een officiële broedplaats. Stadsherstel heeft met Bureau Broedplaatsen van de gemeente Amsterdam afgesproken dat deze situatie zo blijft (zie kader over broedplaatsen onderaan).
Het Quarantainegebouw is in 1922 voltooid en was één van de drie creaties van -destijds- stadsarchitect Evert Breman (1859-1926) in het Oostelijk Havengebied. Breman ontwierp ook het naastgelegen Lloyd Hotel en Koffiehuis KHL.
Breman werd indertijd als weinig vernieuwend gezien, zijn talent voor neorenaissance vormen was dertig jaar na bloeitijd van de stroming uit de mode. Dat maakt zijn ontwerpen echter niet minder stijlvol. De panden springen in het oog vanwege de symmetrische structuur aan de binnen- en buitenkant, klokgevels met golvende contouren (ojiefgevels) en metselwerk dat met zijn motieven en variaties verwijst naar de stijl die de toon voerde: Amsterdamse School.
Het Quarantainegebouw is in 1922 voltooid in opdracht van rederij Koninklijke Hollandsche Lloyd (KHL), één van de rederijen die begin 20e eeuw voor bedrijvigheid in het Oostelijk Havengebied zorgden.
De KHL verscheepte aanvankelijk onder de naam Zuid-Amerika Lijn (ZAL) vee over de oceaan. Na een mond-en-klauwzeerepidemie overzee, wijzigde het bedrijf de koers en richtte zich onder een nieuwe naam op passagiersvervoer. Het Lloyd Hotel met Quarantainegebouw waren het visitekaartje. De tienduizenden emigranten uit Spanje en Portugal en later Oost-Europa, die Amsterdam in de jaren ’20 en ‘30 overspoelden op hun vluchtroute naar Zuid-Amerika, konden er terecht voor een tussenstop. Het Lloyd Hotel stond bekend als het beste landverhuizershotel van Europa.

Badjas en gummieschoenen

Om te voorkomen dat zij Zuid-Amerika vanwege slechte hygiëne niet in mochten, controleerde de KHL in het Quarantainegebouw al haar passagiers op luizen, vlooien en besmettelijke ziektes.
Bezoekers kregen na controle een schone badjas en gummi-schoenen. Hun eigen kleding werd in de speciale desinfectieovens in de kelder gereinigd. Dat verkleinde de kans op epidemieën aan boord.  
Als gevolg van de crisis in de jaren ’30 ging de KHL in 1935 failliet, na een doorstart verkocht de rederij het Lloyd-complex aan de gemeente.

Tijdens de oorlog en de decennia die volgden deed het buurhotel tot 1987 dienst als gevangenis. Het Quarantainegebouw had daar weinig mee te maken, behalve dat er destijds verbindingsmuren van het hotel naar het gebouw liep. Bombarie-uitbater Thijs Timmers ziet het nog voor zich: “Ik keek vanuit mijn zolderraam uit over de luchtplaats, met van die rubberen tegels. Ik zag de gevangenen voetballen. En zie het beeld nog voor me van de sleuteltheedoek die in het prikkeldraad achterbleef.”

Stadsherstel hoeft momenteel geen restauratie in het gebouw uit te voeren. Wel zullen we een nieuwe cv-installatie plaatsen en een duurzamere energiehuishouding aanbrengen.    

Binnenkijken

Zelf binnenkijken? Eetcafé Bombarie is dagelijks geopend, exposeert elke maand andere kunst van makers uit het gebouw en serveert eetcafé-gerechten, maar dan ‘mindblowing’.